Απόσπασμα από άρθρο του Ιωάννη Αγκόρτζα με τίτλο:
Oρφικά Μυστήρια - Θρακικές Λαογραφικές Εορτές
Διόνυσος και οι Ροδοπαίοι Πομάκοι ….. "Γκροσδίλιδες"
Oρφικά Μυστήρια - Θρακικές Λαογραφικές Εορτές
Διόνυσος και οι Ροδοπαίοι Πομάκοι ….. "Γκροσδίλιδες"
... Κατά τη διάρκεια των τελετών Ορφισμού (γνωστές και ως Ορφικά μυστήρια), οι μύστες ερευνούσαν μέσα από τις θεατρικές και αλληγορικές τους παραστάσεις, το: "ποιοί είμαστε, από πού ερχόμαστε και που πάμε…". Εικάζεται ότι ο Διόνυσος ανακάλυψε το κρασί όταν δοκίμασε το γλυκό καρπό της αμπέλου (αυτοφυές φυτό στα βουνά της Ροδόπης), όπως και του ρόδου του τριαντάφυλλου (Πομάκικα: trandafel ή gioul = Γκιούλ). Από το τελευταίο, λέγεται ότι πήρε το όνομά της η οροσειρά της Ροδόπης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα από τα πρώτα επαγγέλματα των αρχαίων Ροδοπαίων ήταν του κυνηγού (Πομάκικα: avci), του ποιμένα (Πομάκικα: oftzar) και του αμπελουργού (Πομάκικα: grosdil).
Μέχρι σήμερα, κυρίως οι γυναίκες, αλλά και οι άνδρες, στη Θράκη, φέρουν το όνομα: Τριανταφυλλιά (Πομάκικα: Γκιουλσούμ) ή Τριαντάφυλλος (Πομάκικα: Γκιούλ), ρίζα του οποίου είναι το Ελληνικό “Γιούλι”.
Πολλοί Ροδοπαίοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι Πομάκοι, φέρουν μέχρι σήμερα το επώνυμο , "Ροδόπουλος" και αντίστοιχα "Ροδοπλού", ως δηλωτικό της καταγωγής τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Βούλγαροι (συνήθως εκβουλγαρισθέντες γηγενείς Θρακιώτες), για τους οποίους αισθάνομαι δέος και βαθύ σεβασμό, αγωνίζονται με πείσμα να αποδείξουν, ότι οι σημερινοί Βούλγαροι είναι συνεχιστές του Ορφέα, του Διονύσου και της Θρακικής παράδοσης.
Αρκετοί σημερινοί Πομάκοι, φέρουν το επώνυμο "Γκροσδίλ", δηλαδή, "Σταφυλάς". Είναι οι τελευταίοι ντόπιοι, επαγγελματίες αμπελουργοί της περιοχής, οι οποίοι, σύμφωνα με τις αφηγήσεις των γεροντότερων, καλλιεργούσαν την άμπελο και ασκούσαν την οινοποιεία στα Πομάκικα βουνά της Ροδόπης.
Το επάγγελμα του οινοποιού ήταν και είναι ακόμα και σήμερα, πολύ διαδεδομένο στην περιοχή αυτή από τους μη μουσουλμάνους κατοίκους, αλλά και τους χριστιανούς - πομάκους (πχ του Βόλακα της Δράμας και της σημερινής Βουλγαρίας), εξαιτίας του γεγονότος ότι στους μουσουλμάνους απαγορεύεται η οινοποσία.
Τεκμήρια της δραστηριότητας αυτής, στην περιοχή της Ροδόπης, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και σήμερα, αποτελούν τα πέτρινα αρχαία ευρήματα από πατητήρια και αποστακτήρα σταφυλιών, τόσο στην κεντρική Ροδόπη όσο και στην περιοχή Κύρτζαλι, γνωστό από την αρχαιότητα ως Περπερικόν (ή Υπερπεράκιο), αρχαία Ελληνική πόλη σκαλισμένη σε βράχο (σπάνιο λίθινο μνημείο). Πολλές περιοχές της Ορεινής Πομακικής Ξάνθης, κυρίως μεταξύ Εχίνου και Μελιβοίων, φέρουν μέχρι και σήμερα το όνομα “Λόζενο”, το οποίο σημαίνει αμπελώνας.
Στις περιοχές αυτές, οι αρχαίοι Θράκες παράλληλα με την παραδοσιακή ποιμενική απασχόληση τους, ασκούσαν και τη δραστηριότητα της αμπελουργίας και της οινοποιείας, την οποία συνεχίζουν να ασκούν μέχρι σήμερα οι χριστιανοί Ροδοπαίοι και παραροδοπαίοι κάτοικοι, μιας και η άμπελος είναι ευλογημένη από τη Χριστιανική εκκλησία "Κύριε, Κύριε, ευλόγησον την άμπελον ταύτην…". Η “αμπελόεσσα γη” όπως την αποκαλούσε ο Όμηρος, φράση με προϊστορία χιλιάδων ετών, αποδίδει μέχρι και σήμερα, επιτυχώς, την εικόνα για τη φύση στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης. Η εκκλησία αναφέρει "εγώ είμι η άμπελος η αληθινή, και ο πατήρ μου ο γεωργός έστι", αποδίδοντας μεταφορικά μέσα από το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, τη 'σύνδεση' με το θεό.
Όσο προχωρούσε ο εκμουσουλμανισμός στην περιοχή και λόγω απαγόρευσης της οινοποσίας από τη μουσουλμανική θρησκεία2, τόσο λιγόστευαν οι αμπελοκαλλιεργητές μεταξύ των Ροδοπαίων Πομάκων. Οι τελευταίοι καλλιεργητές ήταν οι "Γκροσδίλιδες" (σταφυλάδες) από το Δημάριο Ξάνθης και διατήρησαν τη δραστηριότητά τους αυτή ως τα τελευταία μετα-πολεμικά χρόνια. Από εκεί και έπειτα οι “μερακλίδες” πομάκοι κάνουν το ποτό τους από αγριόφρουτα του βουνού (άγρια αχλάδια, μήλα, κράνα, σταφύλια κ.λ.π. ) σε ειδικά διασκευασμένα βαρέλια, το γνωστό σε όλους μας μέχρι και σήμερα, "Ράγκιουλ". Κάποιοι μάλιστα καταφεύγουν ακόμα και σήμερα στο γιατρό τους και παίρνουν τη “συμβουλή” και την έγκρισή του, να πίνουν καθημερινά μεσημέρι και βράδυ πριν το φαγητό ένα ποτηράκι από το γνωστό γλυκόπιοτο Σαμιώτικο κρασί, τη μαυροδάφνη, ως φάρμακο για την αντιμετώπιση της… “ανορεξίας” και της γενικής “καταβολής”.
Φωτογραφία από φιάλη Ερυθρού
Ξηρού Οίνου, Πομακικής περιοχής
της σημερινής Βουλγαρίας
Η εικόνα απεικονίζει Πομάκους… Γκροσδίλιδες της σημερινής Βουλγαρικής Ροδόπης με τις χαρακτηριστικές τους φορεσιές και τα πατροπαράδοτα τσαρούχια τους, όπως τους γνωρίσαμε, κυρίως, τη δεκαετία του 50, όταν πουλούσαν με γαϊδουράκια, παράλληλα με τα ξύλα, και τα κεχλιμπαρένια “παμίτια” τους. Οι Γκροσδίληδες γιορτάζουν το τέλος της οινοποίησης της σταφυλοσοδιάς τους, χορεύοντας το γνωστό Θρακιώτικο αντικριστό.
Ιωάννης Αγκόρτζας
