Δευτέρα 23 Οκτωβρίου 2017

Χρήστος Βασματζίδης: Η γλώσσα ως φορέας πολιτισμού

Πηγή φωτογραφίας: https://radiomax.gr

Παρουσίαση του βιβλίου του Σεμπαϊδήν Καραχότζα 
«Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα»
Εθνολογικό Μουσείο Θράκης,   Αλεξανδρούπολη
21.10.2017



Συντάκτης: Χρήστος Βασματζίδης*


Ένα μεγάλο ερώτημα που έχει ταλανίσει γενιές και γενιές μεταφραστών και ασχολουμένων με τη μετάφραση και θεωρητικών της λογοτεχνίας δεν είναι άλλο από τούτο: μεταφράζεται η ποίηση;  Πόσο μάλλον όταν τα ποιήματα δοκιμάζεται να μεταφραστούν σε μία γλώσσα  που οι ομιλητές της βρίσκονται σε καθεστώς αγωνίας διατήρησης, ανάδειξης και καταγραφής της·  τα πομακικά.
Οι ειδικοί σήμερα θα μιλήσουν φαντάζομαι εκτενώς για τη γλώσσα και τα προβλήματα της πομακικής, της γλώσσας  δηλαδή που μιλά ένα μικρό μα δυναμικό τμήμα του πληθυσμού της ελληνικής επικράτειας, που νομικά ανήκουν στη λεγόμενη «μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης», με την υποσημείωση  ότι οι πομακόφωνοι πομακικής προέλευσης αποτελούν μία ιδιαίτερη ομάδωση  που παρουσιάζει ετερογένεια από πλευράς γλώσσας, εθνικής προέλευσης και γεωγραφικής κατανομής.
Τις δυσκολίες της πομακικής γλώσσας και της ένταξής της σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον, εντείνει το γεγονός ότι η επίσημη γλώσσα της ευρύτερης μουσουλμανικής μειονότητας που διδάσκεται στα σχολεία, στην οποία ανήκει και η παραπάνω ομάδα, είναι η τουρκική.  Εξάλλου η πομακική γλώσσα ήταν άγραφη δηλαδή προφορική, και μόλις τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες καταγραφής της, με τη δυναμική παρουσία των κ. Κόκκα  και  Καραχότζα, οι οποίοι είναι και οι ειδικοί να μιλήσουν για το φαινόμενο της πομακικής γλώσσας.

Εγώ θα προσπαθήσω σε πολύ σύντομες γραμμές να δώσω ένα πλαίσιο αυτής της πρακτικής που έχει επικρατήσει με τον όρο μετάφραση. Και αν έθεσα στην αρχή το ερώτημα  μεταφράζεται η ποίηση, μάλλον πρέπει τώρα να πω ότι η ποίηση μεταφράζεται από αιώνες και ότι το ερώτημα προέκυψε από την ανάγκη μίας σύστασης θεωρίας για τη μετάφραση.  Όμως εδώ πρέπει να διαβάσω από τον Στάινερ, ο οποίος έγραψε στο έργο του «Μετά τη Βαβέλ» ότι «ο όρος θεωρία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μετάφραση, ούτε για τη λογοτεχνία και γενικότερα για τις τέχνες, καθώς δεν πληρεί τα επιστημονικά κριτήρια της δοκιμής και της διαψευσιμότητας, η μετάφραση είναι αυτό που Βιντγκεστάιν αποκαλούσε μία «επακριβής τέχνη».

Παρ’ όλα αυτά  αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες και γράφηκαν πολλά έργα για τη μετάφραση και ιδίως για τη μετάφραση της ποίησης.  Ο σπουδαίος έλληνας μεταφραστής, ποιητής και καθηγητής Θεωρίας της Μετάφρασης στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου, Γιώργος Κεντρωτής λέγει ότι μετάφραση είναι «η επανέκφραση σε άλλη γλώσσα μίας ύλης που είναι ήδη ατρέπτως δεδομένη σε μία φυσική γλώσσα». Και συνεχίζει αναφέροντας ότι με αυτό τον ορισμό εννοούμε τη διαδικασία και το επιτέλεσμά της, δηλαδή το μετάφρασμα και το υλικό αποτύπωμά της.

Από εδώ όμως και στο εξής αρχίζουν να τίθενται τα ζητήματα που απασχόλησαν τις διάφορες θεωρίες. Και τούτο γιατί αφενός η μετάφραση είναι έργο κάποιου προσώπου του μεταφραστή και αφετέρου η ίδια προσδιορίζεται ως μία ιδιαίτερη τέχνη.
Οι θεωρίες μετάφρασης χοντρικά αναφέρονται σε δύο πόλους,  στην απόλυτη μεταφρασιμότητα και στον αντίποδά της τη μη μεταφρασιμότητα. Από την  προσέγγιση των θεωριών αυτών δημιουργούνται μία σειρά από επί μέρους ζητήματα που φαίνεται ότι είναι δυνατόν να διασαφηνιστούν στα πλαίσια της γλωσσικής επιστήμης.

Ο ιδρυτής της γλωσσολογικής θεωρίας στη μετάφραση στη Γαλλία Ζορζ Μουνέν γράφει ότι  το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα που τίθεται στην διαδικασία της μετάφρασης αφορά το λεξιλόγιο, όταν πλέον θεωρηθεί όχι ως ονοματοθεσία απλώς αλλά ως ένα σύνολο δομών. Δηλαδή ως ένα σημασιολογικό πεδίο, όπου το νόημα της κάθε λέξης εξαρτάται από το πλέγμα των αντιθέσεων που διατηρεί με όλα τα άλλα συστατικά του πεδίου. Η λέξη π.χ. σπίτι  για ένα μικρό παιδί μπορεί να είναι κάθε είδους κατοικία, διαφοροποιείται όμως σταδιακά και κερματίζεται και σε άλλες μορφές όπως  βίλα ή  εξοχικό ή πολυκατοικία ή διαμέρισμα κ.ο.κ. Επομένως, οι διαφορετικές δομές του ίδιου σημασιολογικού πεδίου δεν μπορεί να είναι ίδιες σε διαφορετικές γλώσσες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην άρνηση της μεταφραστικής δυνατότητας.
Ακόμη και η  συναισθηματική ατμόσφαιρα που περιβάλλει τις λέξεις αντιστέκεται πολλές φορές στη μετάφραση, δηλαδή στη μετάβαση από έναν πολιτισμό στον άλλο, από μια γλώσσα στην άλλη και τελικά και από άτομο σε άτομο - ακόμη και μέσα στον ίδιο πολιτισμό και στην ίδια γλώσσα.
Στις παραπάνω αναπτύξεις αντιπαραβάλλονται οι απόψεις των αρχαίων για την απόλυτη μεταφρασιμότητα χάρη στην ενιαία ανθρώπινη εμπειρία και στην ενιαία ταυτότητα του ανθρώπινου πνεύματος. Τα μεταφραστικά επίπεδα είναι τα επίπεδα πραγμάτωσης της επικοινωνιακής πράξης, οι δυσκολίες της επικοινωνίας εντοπίζονται στις σκοτεινές περιοχές της γλώσσας και ότι η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο με μια κατά προσέγγιση σχετική επιτυχία.
Η μετάφραση μπορεί όντως να μην είναι πάντοτε εφικτή καθώς δεν είναι μια «αμετακίνητη και άχρονη γλωσσική κατάσταση», αλλά «όπως υπάρχει μια διαλεκτική των σχέσεων μεταξύ γλώσσας και κόσμου, υπάρχει και μια διαλεκτική των σχέσεων μεταξύ των γλωσσών».
Καταλήγει λοιπόν ότι πολύ πριν οι σύγχρονες θεωρίες περί της λειτουργικότητας της μετάφρασης κερδίσουν έδαφος, και πριν οι επιστήμες της επικοινωνίας και του πολιτισμού λάβουν τις σημερινές τους διαστάσεις, η μετάφραση αποτέλεσε μια διαδικασία που χαρακτηρίζεται από σχετική επιτυχία και ποικιλία ως προς τα επίπεδα επικοινωνίας τα οποία επιτυγχάνει, καθώς μεταβαίνει από τη μία γλώσσα στην άλλη, από έναν πολιτισμό σε έναν άλλο, από μία εποχή σε μια άλλη, δηλαδή από έναν κόσμο σε έναν άλλο κόσμο.  (MOUNIN, G. 2002. Τα θεωρητικά προβλήματα της μετάφρασης. Μτφρ. Ιωάννα Παπασπυρίδου. Eπιμ. Νάσος Κυριαζόπουλος, Δ.Φ. Αθήνα: Π. Τραυλός. Τίτλος πρωτοτύπου Les problèmes théoriques de la traduction (Παρίσι: Éditions Gallimard, 1963)

Στον τόμο δοκιμίων του με τίτλο  «Ποίηση και Μετάφραση»,   ο ποιητής, καθηγητής και κριτικός λογοτεχνίας Νάσος Βαγενάς, αναζητά ένα ορισμό της πιστότητας και της ποιητικότητας στη μετάφραση της ποίησης, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι ένα ποίημα που να λειτουργεί σαν πρωτότυπο.
Δεν δέχεται τη μη μεταφρασιμότητα της ποίησης ούτε όμως και την παραλλαγή αυτής της άποψης ότι για να είναι μια μετάφραση ωραία θα πρέπει να είναι άπιστη, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για ρητορικές και παραπλανητικές υπερβολές που δεν συμβάλλουν σε μια εποικοδομητική ενασχόληση με τη μετάφραση της ποίησης.
Οι παραπάνω παρατηρήσεις του κριτικού έρχονται ως μία απάντηση σε δύο σπουδαίους Έλληνες ποιητές και μεταφραστές τον Ιωάννη Βηλαρά και τον Κωστή Παλαμά που θεωρούσαν ότι οι «άπιστοι» μεταφραστές, είναι και οι πιο πιστοί.
Ο κριτικός υποστηρίζει ότι μια μετάφραση πρέπει να είναι πιστή προς το νόημα, το νόημα όμως ενός ποιήματος δεν είναι το περιεχόμενό του, όπως στην πρόζα. Έτσι αναζητά στη συνέχεια τα στοιχεία που διακρίνουν την ποίηση από την πρόζα και που δεν έγκεινται στην εξωτερική μορφή αλλά στη διαφορετική κίνηση των λέξεων, στον ρυθμό του κειμένου, στο ότι η μονάδα στην ποίηση είναι η λέξη και όχι η φράση, στο ότι η ποίηση εκφράζει συγκινήσεις και όχι σκέψεις.
Συνεπώς το καθήκον του μεταφραστή είναι να παραμείνει πιστός στο συγκινησιακό νόημα του πρωτότυπου ποιήματος. «Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει, αν οι λέξεις του δεν λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, που να δίνουν την αίσθηση ότι η γλώσσα του χορεύει μ' έναν ρυθμό παρόμοιο με τον ρυθμό του πρωτότυπου.»
Εκεί, βεβαίως, εντοπίζεται η πρώτη δυσκολία της μετάφρασης. Η δεύτερη είναι ότι ο μεταφραστής ερμηνεύει το νόημα του ποιήματος μέσα από τη δική του ανάγνωση. «Η μετάφραση ενός ποιήματος σαν μια πράξη ατομική είναι αναγκαστικά μια πράξη υποκειμενική». Γι' αυτό τον λόγο, απαραίτητο για μια πιστή μετάφραση είναι η ευαισθησία του ποιητή να συγγενεύει με την ευαισθησία του μεταφραστή και αυτές οι δύο ευαισθησίες, οι δύο ρυθμοί, να συναντηθούν στη γλώσσα του μεταφραστή. Στους ρυθμούς πρέπει στη συνέχεια να χωρέσουν οι λέξεις, γι' αυτό η μετάφραση δεν γίνεται κατά λέξη αλλά κατ' αντιστοιχία, απαλλαγμένη από κάθε ίχνος μεταφρασιμότητας. «Αυτό είναι το παράδοξο της ποιητικής μετάφρασης: ότι η μετάφραση ενός ποιήματος δεν μπορεί να είναι μετάφραση, αν δεν αρνείται τον εαυτό της. Αν δηλαδή δεν στέκεται σαν ένα πρωτότυπο ποίημα».

            Ένα ποίημα λοιπόν δεν είναι μόνο ένα νόημα προς μετάφραση. Είναι παράλληλα και φορέας ομορφιάς, ένα αισθητικό σύμπαν.  Η ομορφιά που κρύβεται στους στίχους  δεν είναι απλό γεγονός που συμβαίνει, αλλά η βαθύτερή του ουσία. Η ομορφιά του ποιήματος και η βαθύτερη ουσία συγκλίνουν στο έργο τέχνης. Επομένως όταν κάποιος μεταφράζει ένα ποίημα, δεν οφείλει να μεταφράσει απλά το νόημά του αλλά να αποδώσει παράλληλα και την ομορφιά του. Αν παραμείνει μόνο στην μεταφορά του νοήματος, αλλά αποτύχει να μας δώσει ένα κείμενο αισθητικά άρτιο, τότε στην ουσία ακρωτηριάζει την λογοτεχνία από το πιο ουσιαστικό της στοιχείο.
(Ανδρέας Αντωνίου, Ποίηση και ομορφιά, δοκίμιο δημοσιευμένο στο ιστολόγιο Βιβλιονετ)

Στο βιβλίο που παρουσιάζεται απόψε του Σεμπαϊδήν Καραχότζα, επιλέχθηκαν και μεταφράστηκαν ποιήματα από διάφορες σχολές  και γενιές ποιητών. Εξ’ ορισμού λοιπόν  η μεταφραστική προσπάθεια είναι δύσκολη. Ο κάθε ποιητής φέρει την εποχή του, άρα και τη γλωσσική ανατροφή του που διαφέρει από γενιά σε γενιά.
Στο βιβλίο ανθολογούνται ποιητές με εμβληματικά έργα του ελληνισμού όπως ο Ρήγας με τον Θούριο ή ο Σολωμός με τον Ύμνο. Ο Γεώργιος Βιζυηνός και ο Κωστής Παλαμάς. Ο Μιχαήλ Στασινόπουλος, ελάχιστα γνωστός με την ιδιότητα του ποιητή, καθώς ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά τη μεταπολίτευση και πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Δεν λείπουν φυσικά ο Καρυωτάκης, ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Αλλά και η σπουδαία ποιήτρια  Ελένη Βακαλό, ο Μίλτος Σαχτούρης ποιητές δηλαδή με ιδιαίτερο ύφος που ανήκουν στην πρώτη μεταπολεμική γενιά μετα-υπερρεαλιστών ποιητών. Η συλλογή περιλαμβάνει ποιήματα των αριστερών διανοούμενων ποιητών Τάσου Λειβαδίτη, Τίτου Πατρίκιου και  Γιάννη Ρίτσου. Ακόμη ο Μανώλης Αναγνωστάκης που ανήκει επίσης στην πρώτη μεταπολεμική γενιά που χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς. Η Λύντια Στεφάνου, σημαντική ποιήτρια που τοποθετείται επίσης στην πρώτη μεταπολεμική γενιά,  συμμετέχει με το ποίημα «Κατεδάφιση», από τη συλλογή «Oι λέξεις και τα πράγματα» (1983). Η συλλογή τελειώνει μ’ ένα απόσπασμα από τον Άμλετ του Σέξπηρ.


Το επίκεντρο της ζωής  του κάθε ανθρώπου είναι η γλώσσα. Περισσότερο και από την καταγωγή. Ακόμη και αυτή με τη γλώσσα αναγνωρίζεται. Η προσπάθεια αυτή της ανθολόγησης και της μετάφρασης Ελλήνων ποιητών στα πομάκικα, είναι η προσπάθεια της ίδιας της γλώσσας ν’ αναγνωριστεί ως φορέας πολιτισμού. Να μιμηθεί αρχικά και να μετέχει στη συνέχεια με το δικό της αλφάβητο και τη δική της μελωδία στην οικουμενικότητα της Τέχνης. Εύχομαι ολόψυχα κάθε επιτυχία στην προσπάθεια του Σεμπαϊδήν. 

O Χρήστος Βασματζίδης, γεννήθηκε στις 7.2.1972 στην Πάτρα και έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Ναύπακτο. Από το έτος 1981 μετακόμισε στη Αλεξανδρούπολη. Σπούδασε νομικά στην Κομοτηνή (πτυχίο και μεταπτυχιακά). Ζει και εργάζεται στην Αλεξανδρούπολη ως δικηγόρος, αρθρογραφεί σε νομικά έντυπα και ιστολόγια για θέματα που αφορούν την επιστήμη του. Στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με τη φιλοσοφία τη  λογοτεχνία και τη μουσική. 

Κυριακή 22 Οκτωβρίου 2017

Η δύναμη της ποίησης στη γλώσσα των Πομάκων

Να γινότανε τουλάχιστο να αρχίσει κάποιος από εκεί που τελείωσα εγώ …
Da stánavasho báre da zafáti badín at kadéta davórsha ya...
Γ.Σεφέρης

Πηγή φωτογραφίας: https://radiomax.gr

Ο Πομάκος δημοσιογράφος Σεμπαϊδήν μίλησε στο Εθνολογικό Μουσείο Θράκης στην Αλεξανδρούπολη στις 21 Οκτωβρίου 2017 για το νέο του βιβλίο «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα» που εκδόθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πομάκων Ν. Ξάνθης. 

Μίλησε επίσης για τη γλώσσα των Πομάκων, για τα δίγλωσσα νηπιαγωγεία, για τις μαντίλες στις παρελάσεις και για τις προσπάθειες νομιμοποίησης της Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης.

Παρακολουθήστε εδώ το βίντεο της συνέντευξης που έδωσε ο Πομάκος δημοσιογράφος πριν από την έναρξη της βιβλιοπαρουσίασης: 


Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης ο δικηγόρος Χρήστος Βασματζίδης, ο εκπαιδευτικός Νικόλαος Κόκκας και ο Καθηγητής Ξένων Γλωσσών Κωνσταντίνος Παπαγιάννης.
Πηγή φωτογραφίας: https://radiomax.gr

Στο τέλος της βιβλιοπαρουσίασης διαβάστηκαν στα ελληνικά και στα πομάκικα τα ακόλουθα ποιητικά αποσπάσματα από το νέο βιβλίο:



Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798)

Θούριος
Ως πότε παλικάρια, να ζούμεν στα στενά,
Μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,
Να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
Τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;
Κάλλιο ’ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
Παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή
Hárptsko pésne
Da kogî, kópelöta da zhïvéme pa tésnïse mestá
Samítski katá arasláne, pa stranîse, pa barchínïse?
Faf péshture da sedíme, da glôdame véikï,
Da bâgame ad dünyóso, za gortsívasek izmetkerlîka?
Da gubíme brátye, vatána, máykï i bubáykï
Dóstovene, dechyása i vrït akrabîne?
Po húbbe adín sahát serbésh zhïvót
Pará kïrk godínï izmetkâre i zagradénï.




Ανδρέας Κάλβος (1792-1869)

Εις Σάμον
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσι.
θέλει αρετήν και τόλμην
          η ελευθερία.

Αυτή (και ο μύθος κρύπτει
νουν αληθείας) επτέρωσε
τον Ίκαρον. και αν έπεσεν
ο πτερωθείς κι επνίγη
            θαλασσωμένος.

Αφ’ υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.
Za Sámos
Zhîne stráhomune bakîrevono róko
Tôsko uséstot
Da so zavôzanï.
Trébava da si kuvetlí i húbof
            Za da si serbésh.

Serbezlíkon dáde ’Ikaru krilá
(i meselâsa ye mífko i na has stánava).
I akú ye pánnal zhîyen ye krilâl
I akú so ye udávil
            Faf denízene

Alá ye ad visótse pánnal
I umrâl ye serbésh.



  
Κ.Π.Καβάφης (1863-1933)

Φωνές
Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
Εκείνων που πεθάναν, ή εκείνων που είναι
Για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε.
Κάποτε μες στη σκέψη τες ακούει το μυαλό.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
Ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας –
Σα μουσική, τη νύχτα, μακρινή, που σβήνει.

Glásove
Kámatnï glásove i mílï
Zhémne umrâho íli zhémne so
za námi zagubénï kákta umrâtine.

Na annagî faf náshïne sónove dúmet
Na annagî faf chûdenyeno gi slúsha akîlon.

I sas glasáne mi za annó dekakó so vráshtot
Glásove ad birinjíno kámatno zhïvótuse –
Káta pésne duléchne zhîne so zagubóva faf vecherána.

  
 
Κ.Γ.Καρυωτάκης (1896-1928)

Πρέβεζα
Θάνατος είναι οι κάργιες που χτυπιούνται
Στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια,
Θάνατος οι γυναίκες που αγαπιούνται
Καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
Με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,
Ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη
Ο ήλιος, θάνατος μέσα στους θανάτους.

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει,
Για να ζυγίσει, μια «ελλιπή» μερίδα,
Θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι
Κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.
Την Κυριακή θ’ ακούσουμε τη μπάντα.
Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης,
Πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,
«υπάρχω;» λες, κι ύστερα: «δεν υπάρχεις!»
Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.
Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης.

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
Αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία …
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
Θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.
Préveza
Umíranye ye zhíne chórnï píltse so udrívot
Na chórnine duváre i na keremídine
Umíranye ye zhónïse zhîne so gálet
Kákta agî tsístet lúka.

Umíranye ye pósnivine i míchkïne póteve
Sas sfetlívïne, golâmï yúmeta
Mestána sas maslínï, pres kráyeno denizen i yéshte
Slóntseno ye umírenye faf umíranyeno.

Umíranye ye jïndïrmána zhîyen svíva
Za da patôgli annó “noksán” merído
Umíranye ye zülûnkana na ódrane
I dáskalïyena sas gazétono.

Skopózin faf annó haskeryó faf Préveza
Faf Nedéle she chûyeme orhístrono
Zö annók bánkaska teftére
Sefté kláde otús fránkove u vótre.

Kákna vórvem yaváshka pri denízene
“Itúi som?” víkash i sétne: “Ne si itúi ! »
Fpíra vapóron, vdígnat bayrák.
Mózha da íde Nomárhizon.

Akú báre ad vrit iséze insáne
ye umrâla adín ad gnusâvanye…
Patayéni, sas bálno i pres fasaríe
Ta prekárame vrítsi húbbe na jenezôno.





Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

Από το «Τετράδιο Γυμνασμάτων» - 1940
Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν υποταχτείτε.
Υποταχτήκαμε και βρήκαμε τη στάχτη.
Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν αγαπήσετε.
Αγαπήσαμε και βρήκαμε τη στάχτη.
Μας έλεγαν θα νικήσετε όταν εγκαταλείψετε τη ζωή σας.
Εγκαταλείψαμε τη ζωή μας και βρήκαμε τη στάχτη…

Βρήκαμε τη στάχτη. Μένει να ξαναβρούμε τη ζωή μας, τώρα που δεν έχουμε πια τίποτα. Φαντάζομαι, εκείνος που θα ξανάβρει τη ζωή, έξω από τόσα χαρτιά, τόσα συναισθήματα, τόσες διαμάχες και τόσες διδασκαλίες, θα είναι κάποιος σαν εμάς, μόνο λιγάκι πιο σκληρός στη μνήμη. Εμείς, δε μπορεί, θυμόμαστε ακόμα τι δώσαμε. Εκείνος θα θυμάται μονάχα τι κέρδισε από την κάθε του προσφορά. Τι μπορεί να θυμάται μια φλόγα; Α θυμηθεί λίγο λιγότερο απ’ ό,τι χρειάζεται, σβήνει. Να μπορούσε να μας διδάξει, όσο ανάβει, να θυμόμαστε σωστά. Εγώ τελείωσα. Να γινότανε τουλάχιστο να αρχίσει κάποιος από εκεί που τελείωσα εγώ …
Víkaho no she nadviyéte agîna stánete izmetkâre.
Stánahme izmetkâre i náydeme pepeláne.
Víkaho no she nadviyéte agána zagálite.
Zagálihme i náydeme pepeláne.
Víkaho no she nadviyéte agîna si astávite zhïvótate.
Astávihme si zhïvótase i náydahme pepeláne…


Náydahme pepeláne. Astánava da si náydeme zhivótase isâna agîsa némame níkana. Chûdem so zhîyen she si náyde pak zhïvótane, advón ad isélkus kinígi, isélkus dérteve, isélkus fasaríe i isélkus dérseve she ye adín káksa nîye, yálnïs mífko po koráf agîna pómli. Nîye, na mózha, pómlime si yéshte kakná dádame. Tóy she pómli yálnish kaná ye kazandísal ad sâkvo no mu dávanye. Kaná mózhe da pómli adín plámen? Akú zapómli mífko po mífko ad kólkono trâbava, izgásha. Da umâsho da no nauchí, kólkono gorí, da pómlime práve. Ya davórsha. Da stánavasho báre da zafáti badín at kadéta davórsha ya.


  


Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005)

Εδώ…

Εδώ
Κάτω από την καρδιά μου
Καρφώθηκαν οι σφαίρες οι πρωινές
Μπήγονται ολοένα πιο βαθιά
Τώρα
(Τώρα, σιγά σιγά, που ξημερώνει
Και θ’ ακουστεί το σφύριγμα όπου να ’ναι)
Ελάτε
Έλα εσύ Γιώργο, έλα Μιχάλη, έλα Ραούλ,
Μαζέψτε τες μια μια
Είναι δικές σας
Σήμερα το πρωί
Στις πέντε
Πριν βγει ο ήλιος
Πριν βγει ο ήλιος
Πριν, πριν ακόμη απ’ τα καμιόνια
Τις μάζεψα για σας
Και τώρα
Ξερίζωσέ τες απ’ το στήθος μου
Σαν ένα πρωινό χαρούμενο όνειρο
Σαν ένα τέλειο παιχνίδι
Πριν μάθουν τίποτα οι άλλοι
Ανυποψίαστοι στου ύπνου την ενέδρα
Πριν μάθουν τίποτα οι άλλοι
Πριν μάθουν πως εγώ
Είναι γραμμένο για πάντα να ζήσω.
Itúy

Itúy
Pad móso sórtse
Nabúchiho so sabáhtskïte kurshûneve
Vlízot éshte po glibótse
Isâ
(Isâ, agîsa so yavásh yavásh razvídelâva
I she so chûe sfírenyeno kadé ta ye)
Yálate
Yála tï Yórgo, yála Miháli, yála Raúl
Zbérite gi annó pa annó
Váshï so
Bu sabáh
Beshté
Durgî be ne izlízalo slóntseno
Durgî be ne izlízalo slóntseno
Naprésh hamálove
Zbräh gi za vámi
I isâ gi ízmakni ad mókse güvûse
Katá annók sabáhleynska drága sóna
Katá annó kámatno igránye
Durgî so so ne naúcheli nâko drúzine
Kákna si némot habére 
agîna gi chûva spanyéno
Durgî so so ne naúcheli níkana drúzine
Durgî so so ne naúcheli ta ye

Písano ya da zhîvom za dáyma.








Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2017

Το πάθος της ποίησης στην Αλεξανδρούπολη



Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης σας προσκαλεί το Σάββατο 21 Οκτ. 2017 και ώρα 19:30 στο χώρο του Μουσείου στην Αλεξανδρούπολη, για την παρουσίαση του βιβλίου του Πομάκου δημοσιογράφου Σεμπαϊδήν Καραχότζα, «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα».

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:
  • Χρήστος Βασματζίδης Δικηγόρος,
  • Νικόλαος Κόκκας Εκπαιδευτικός,
  • Κωνσταντίνος Παπαγιάννης Καθηγητής Ξένων Γλωσσών,
  • καθώς και ο μεταφραστής.


Μετάφραση σημαίνει πάντα ερμηνεία.  Το πάθος της ποίησης κρύβεται πάντα μέσα σ’ αυτήν την ερμηνεία.  Ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα χρεώνεται για πρώτη φορά τη μεγάλη ευθύνη της αποκρυπτογράφησης στη μητρική γλώσσα των Πομάκων συμπολιτών μας, σύγχρονης ελληνικής ποίησης.  Είναι η μετάφρασή του μια πράξη συμβολική όσο και μια πράξη βαθειά ουσιαστική, καθώς η γλώσσα των Πομάκων όσο και οι ίδιοι, είναι κομμάτι αυτού του Θρακικού τόπου για χιλιάδες χρόνια, είναι ντόπιοι κάτοικοι που χρειάζονται έμπρακτα την αδελφική στήριξή μας προκειμένου να εκφράσουν τη δική τους εμπειρία και τη δική τους ανάγνωση στη δική τους λαλιά.