Το απαρτχάιντ της μειονοτικής εκπαίδευσης και οι ευθύνες μας

Το απαρτχάιντ της μειονοτικής εκπαίδευσης

και οι ευθύνες μας

Νικόλαος Θ. Κόκκας

Εκπαιδευτικός

   Οι μουσουλμάνοι Έλληνες της Θράκης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού και ως τέτοιο οφείλει να τους αντιμετωπίζει το ελληνικό κράτος. Δυστυχώς, όμως, εδώ και πολλές δεκαετίες συνεχίζεται να εφαρμόζεται σε βάρος των μουσουλμανικών μειονοτήτων (πομακόφωνων, τουρκόφωνων και ομιλητών της ρομανί) μία πολιτική διαχωρισμού στη Θράκης, ένα εκπαιδευτικό απαρτχάιντ (apartheid). Μέσα από το σκοταδιστικό θεσμό της μειονοτικής εκπαίδευσης τα ελληνόπουλα της Θράκης που προέρχονται από τη μειονότητα οδηγούνται σε γκετοποίηση και σταδιακό αφελληνισμό. Είναι το ίδιο το σύστημα αυτής της μειονεκτικής εκπαίδευσης που τους κατηγοριοποιεί ως κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό και τους στερεί το δικαίωμα στην ισότιμη ελληνόφωνη παιδεία.

Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο τα μοντέλα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ποικίλλουν ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας αλλά και τα εθνικά της συμφέροντα, στην Ελλάδα το μοντέλο της μειονοτικής εκπαίδευσης που εφαρμόζεται στην Θράκη δεν ανταποκρίνεται ούτε στα εθνικά συμφέροντα της χώρας μας ούτε στις μαθησιακές ανάγκες των Ελλήνων μουσουλμάνων μαθητών. 

 Οι διεθνείς πρακτικές διδασκαλίας των μητρικών γλωσσών

Ας δούμε συνοπτικά τι ισχύει σε διεθνές επίπεδο. Σε άλλες χώρες για παράδειγμα, το προσαρμοστικό μοντέλο δίνει έμφαση στην εκμάθηση της κυρίαρχης γλώσσας και κουλτούρας. Το μεταβατικό μοντέλο επιχειρεί να διευκολύνει τη μετάβαση από την οικογενειακή κουλτούρα στην κυρίαρχη.  Το μοντέλο επαφής προωθεί την επαφή ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.  Το μοντέλο της πολιτισμικής μεταβολής δεν επιθυμεί την ένταξη των εθνικών μειονοτήτων σε κάποιο πρότυπο.

Συνολικά, υπάρχουν τουλάχιστον επτά διαφορετικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της εκπαίδευσης των γλωσσικών μειονοτήτων:

1. Μοντέλα εκπαίδευσης μητρικής γλώσσας (Heritage language education models). Η εκπαίδευση που παρέχεται είναι συμπληρωματική (μετά το σχολείο ή κατά τα σαββατοκύριακα). Τα μαθήματα διοργανώνονται  από τις μειονοτικές κοινότητες.

2. Μοντέλα δίγλωσσης εκπαίδευσης αναπτυξιακής διατήρησης (Developmental maintenance bilingual education models - DMBE). Χρησιμοποιούνται είτε ιδιωτικά ολοήμερα σχολεία που διοικούνται από τις μειονοτικές ομάδες είτε κρατικά ολοήμερα σχολεία. Η διδασκαλία γίνεται σε δύο γλώσσες

3. Μοντέλα δίγλωσσης εκπαίδευσης εμβάπτισης στη μητρική γλώσσα (Heritage immersion bilingual education models). Αναπτύχθηκαν στις περιπτώσεις που τα παιδιά μιας μειονότητας είναι ήδη εξοικειωμένα με τη μητρική τους γλώσσα (όπως στην Ισπανία για τη γλώσσα των Βάσκων, στην Ιρλανδία για τα Ιρλανδικά και στη Σκωτία για τα Gaelic). Μετά την εμβάπτιση στη μητρική γλώσσα, ακολουθεί μία εκπαίδευση η οποία ισοσκελίζει τη μειονοτική με την επίσημη γλώσσα.

4. Δίγλωσσα διαπολιτισμικά μοντέλα εκπαίδευσης (Bilingual intercultural education models). Κυριαρχούν στη Λατινική Αμερική για τις αυτόχθονες πληθυσμιακές ομάδες και έχουν στόχο τους να προσφέρουν βασική εγγραματοσύνη στους ιθαγενείς, παρέχοντας παράλληλα τις αναγκαίες διαπολιτισμικές δεξιότητες, έτσι ώστε να μπορούν να επικοινωνούν με τον ισπανόφωνο κόσμο.

5. Μεταβατικά δίγλωσσα εκπαιδευτικά μοντέλα (Transitional bilingual education models). Συναντώνται κυρίως σε χώρες με μεγάλο αριθμό μεταναστών (όπως οι ΗΠΑ). Τα μοντέλα αυτά απομακρύνουν από τη μειονοτική γλώσσα προς όφελος της πλειονοτικής γλώσσας.

6. Μοντέλα αμφίδρομης δίγλωσσης εκπαίδευσης (Two-way bilingual education models). Παρέχεται στα παιδιά της μειονότητας εκπαίδευση στη μητρική τους γλώσσα, ενώ παράλληλα μπορούν τα παιδιά της πλειονότητας να μελετήσουν μειονοτικές γλώσσες. Ο τελικός στόχος είναι η καλύτερη εκμάθηση της επίσημης γλώσσας του κράτους από τα παιδιά της μειονότητας.

7. Μοντέλα γλωσσικής επίγνωσης και ενσωμάτωσης (Language Awareness and inclusive models). Το εκπαιδευτικό σύστημα αποσκοπεί στην ενσωμάτωση των μειονοτικών ομιλητών. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν τη μητρική τους γλώσσα, να βρουν πληροφορίες και να γράψουν εργασίες σε αυτή, αλλά δε χρησιμοποιείται η μειονοτική γλώσσα στη διδασκαλία.

Πιο συγκεκριμένα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συναντάμε διαφορετικές εκπαιδευτικές πολιτικές από χώρα σε χώρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Στην Ιταλία η σαρδική ομιλείται από 1.200.000 άτομα αλλά δεν αναγνωρίζεται επισήμως. Άλλες γλώσσες που μιλιούνται στην Ιταλία είναι η γερμανική  (στο νότιο Τιρόλο), η φριουλική (από 570.00-700.000 άτομα στα ΒΑ), η σλοβενική, η ελληνική (από 12.000 ελληνόφωνους στην Απουλία και Καλαβρία), η κιμβρική (σε Βερόνα και Βιτσέντσα), η μοχενική (στο Τρέντο), η αλβανική (1000.000 άτομα), τα καταλανικά (στη Σαρδηνία), τα κροατικά (από 2.000 άτομα στην περιφέρεια Μολίζε). Κάποιες από αυτές τις γλώσσες προστατεύονται από ειδικό περιφερειακό Χάρτη.
• Στη Γαλλία η αλσατική ομιλείται από το 75% του πληθυσμού της Αλσατίας αλλά δεν έχει καμία επίσημη αναγνώριση, καθώς η Γαλλία τηρεί σκληρή στάση στο ζήτημα των μειονοτικών γλωσσών. Η κορσικανική ομιλείται από 143.000 άτομα αλλά επίσης δεν αναγνωρίζεται. 300.000 άτομα ομιλούν τη βρετονική και 200.000 άτομα ομιλούν τα καταλανικά, τα οποία επίσης δεν έχουν την παραμικρή αναγνώριση, όπως και η βασκική, που ομιλείται από 80.000 άτομα στη γαλλική πλευρά των Πυρηναίων. Σε 31 νομούς της Γαλλίας επίσης ομιλείται η οξιτανική.
• Στην Ολλανδία η φρισική γλώσσα ομιλείται από 400.000 άτομα στην επαρχία Φρίσλαν, η οποία έχει αναγνωριστεί ως δίγλωσση και επιτρέπεται η χρήση της φρισικής στη διοίκηση και στην εκπαίδευση.
• Στη Γερμανία ομιλείται η δανική γλώσσα από 50.000 άτομα και προστατεύεται με επίσημη συμφωνία με τη Δανία. Αναγνωρισμένη επίσης είναι η σοραβική (50.000-70.000 άτομα σε Σαξονία και Βραδεμβούργο). 9000 άτομα ομιλούν τη βόρεια φρισική χωρίς επίσημη αναγνώριση.
• Σε πολλές δυτικές χώρες (όπως η Μεγάλη Βρετανία, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ) υποστηρίζεται συχνά ότι η χρήση δύο γλωσσών στην εκπαίδευση δημιουργεί σύγχυση στα παιδιά και επηρεάζει αρνητικά τη σχολική τους επίδοση. Υποστηρίζεται επίσης ότι η κατοχή ενός ενιαίου κώδικα ενοποιεί την κοινωνία και συνιστά βασική προϋπόθεση για το μη αποκλεισμό των αλλόγλωσσων από το δημόσιο βίο και τη συμμετοχή τους σε αυτό.

Η «εκπαίδευση μουσουλμανοπαίδων» ως μοντέλο γκετοποίησης

Αντίθετα με τα μοντέλα που συναντάμε σε άλλες χώρες του κόσμου, στην ελληνική Θράκη παρατηρούμε αναφορικά με τη μειονοτική εκπαίδευση ένα μαθησιακό μοντέλο που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μουσουλμάνων Ελλήνων μαθητών. Ο μοναδικός λόγος ύπαρξής του φαίνεται να είναι η ύπαρξη των σκοταδιστικών ελληνοτουρκικών πρωτοκόλλων. Η εκπαίδευση των μουσουλμάνων Ελλήνων της Θράκης εκτός του ότι διαχωρίζει τους πολίτες ανάλογα με το θρήσκευμά τους, διαιωνίζει ένα καθεστώς παραβίασης των γλωσσικών δικαιωμάτων των Πομάκων και των Ρομά, εφόσον τους επιβάλλει τη διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας.

Τα πρόσφατα αιτήματα Ελλήνων μειονοτικών βουλευτών για δίγλωσσα νηπιαγωγεία αποσκοπούν στη διατήρηση του εκπαιδευτικού απαρτχάιντ στη Θράκη. Οι συγκεκριμένοι βουλευτές φαίνονται να λειτουργούν ως φερέφωνα μιας μεθοδικής τουρκικής προπαγάνδας που επιθυμεί να διατηρηθεί και να διευρυνθεί ο διαχωρισμός χριστιανών και μουσουλμάνων Ελλήνων της Θράκης.

Το όποιο εκπαιδευτικό μοντέλο επιλέγεται για την εκπαίδευση των μουσουλμάνων Ελλήνων της Θράκης δε θα πρέπει να αγνοεί τρεις σημαντικές συνιστώσες:

1. τις επεκτατικές βλέψεις της Άγκυρας στο Αιγαίο, την Κύπρο και τη Θράκη, που έχουν οδηγήσει τις τελευταίες δεκαετίες σε συρρίκνωση των ελληνικών δικαιωμάτων και στις τρεις αυτές ζωτικής σημασίας περιοχές.

2. Την προσπάθεια οικονομικής και πολιτικής διείσδυσης της Τουρκίας για αλλαγή των πληθυσμιακών ισορροπιών και την ανατροπή του status quo.

3. Τον απώτερο στόχο της Τουρκίας για ομογενοποίηση της μειονότητας και μακροπρόθεσμα τη μεταβολή των συνόρων.

Όποιος δεν αναγνωρίζει αυτές τις αλήθειες απλά εθελοτυφλεί. Δεν είναι λοιπόν δυνατό να συζητάμε ουδέτερα περί μουσουλμανικών μειονοτήτων αγνοώντας τις μεθοδευμένες προσπάθειες της Άγκυρας για εκφοβισμό των πολιτών της Θράκης.

Είναι δεδομένο ότι οφείλουμε να προάγουμε την προστασία των μητρικών γλωσσών της μειονότητας. Όπως γράφει ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης : «η γλωσσική πολυμορφία αποτελεί αναπαλλοτρίωτη γλωσσική περιουσία των λαών, την πιο πολύτιμη κληρονομιά, η οποία αξίζει τον σεβασμό μας». Όμως, παράλληλα με το σεβασμό των γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων των παιδιών, οφείλουμε να τους διασφαλίζουμε τη σωστή και ισότιμη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Και επιτέλους να ξεκαθαρίσουμε πως κανένας σκοταδισμός δεν είναι προοδευτικός. Κανένας σωβινισμός δε μπορεί να συμβάλλει στην προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης. Και κανενός είδους απαρτχάιντ δε μπορεί να συνυπάρχει με τη δημοκρατία. Ειδικά στον τόπο που γέννησε τη δημοκρατία.

Σε μια Ευρώπη όπου είναι αισθητή η διαπάλη ανάμεσα στο γλωσσικό πλουραλισμό και τις προσπάθειες ενσωμάτωσης σε τοπικά γλωσσικά σύνολα, οι Ευρωπαϊκές χώρες σταδιακά υιοθετούν πολιτικές  αναγνώρισης και προαγωγής της γλωσσικής πολυμορφίας. Στο πλαίσιο αυτό, ένα σχολείο που συμβάλλει στην εξερεύνηση της διαφορετικότητας και προάγει το σεβασμό των μητρικών γλωσσών και τη διαπολιτισμική επικοινωνία είναι το σχολείο που χρειάζονται τόσο τα μέλη των γλωσσικών μειονοτήτων, όσο και οι φυσικοί ομιλητές της επίσημης γλώσσας της χώρας.

Αυτά που επισημάνθηκαν παραπάνω παρατηρούνται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο δράσης ξένων κατασκόπων στη Θράκη. Δυστυχώς, έχουμε φτάσει στο σημείο να λειτουργούν κάτω από τη μύτη των ελληνικών αρχών ασφαλείας οργανωμένες τρομοκρατικές ομάδες που ασκούν αλυτρωτική προπαγάνδα. Απέναντί τους θα έπρεπε να δραστηριοποιείται επαγγελματικά η αντιτρομοκρατική υπηρεσία και επιτέλους να προχωρήσει σε αναλυτική καταγραφή των παραβάσεων του νόμου, παραβάσεων που καταγγέλλονται όλο και πιο συχνά από μουσουλμάνους συμπολίτες μας.

Πόσο ελεύθερη είναι η Θράκη σήμερα;

Το ελληνικό κράτος πολλές φορές είναι άτολμο στο να χαράξει μία εθνική εκπαιδευτική στρατηγική με άξονα τις εθνικές προτεραιότητες και όχι φοβικά συμπλέγματα. Και δυστυχώς παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια αυτά τα φοβικά συμπλέγματα να εξαπλώνονται τόσο στο μουσουλμανικό όσο και στο χριστιανικό πληθυσμό της Θράκης. Θα αναφέρουμε τέσσερα μόνο παραδείγματα από τον εκπαιδευτικό χώρο:

1. Το 2006 κυκλοφόρησαν από το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Ξάνθης (ΠΑΚΕΘΡΑ) δύο εικονογραφημένα δίγλωσσα παραμύθια (πομακο-ελληνικά). Τα παραμύθια είχαν εικονογραφηθεί από μία ταλαντούχα ζωγράφο, η οποία εργάζονταν τότε ως νηπιαγωγός στο δημόσιο νηπιαγωγείο της Μύκης. Η νηπιαγωγός έδωσε μερικά αντίγραφα των παραμυθιών σε κάποια από τα παιδιά του νηπιαγωγείου, τα οποία χάρηκαν ιδιαίτερα. Η χαρά τους όμως δεν κράτησε πολύ, γιατί επακολούθησε ένα ξέσπασμα ακραίου τουρκικού σωβινισμού σε μια προσπάθεια να εμποδιστεί η διάδοση των παραμυθιών. Ο ίδιος ο τότε δήμαρχος Μύκης πήγε και πήρε από τα χέρια των παιδιών τα παραμύθια.

2. Όταν στο Γυμνάσιο Πολυσίτου ένας φιλόλογος θεώρησε σκόπιμο, διδάσκοντας το δημοτικό τραγούδι για το γεφύρι της Άρτας να αναφερθεί και στην πομάκικη παραλλαγή του, καθώς πολλοί μαθητές του ήταν πομακόφωνοι, διαμαρτυρήθηκαν κάποιοι τοπικοί πράκτορες της Τουρκίας. Ενοχλήθηκαν γιατί θα μπορούσαν οι νέοι Πομάκοι να μάθουν την ιστορική αλήθεια μέσα από τη μελέτης της δικής τους προφορικής παράδοσης.

3. Σε πολλά μειονοτικά σχολεία της Θράκης οι μουσουλμάνοι δάσκαλοι έχουν δημιουργήσει γκέτο, συναγωνίζονται σε τουρκισμό και αρνούνται να συμμετέχουν στη διοργάνωση των επίσημων εθνικών εορτών της πατρίδας μας (28^η Οκτωβρίου, 17 Νοέμβρη, 25^η Μαρτίου, Απελευθέρωση Ξάνθης, Απελευθέρωση Κομοτηνής). Προβάλλουν μάλιστα τη δικαιολογία ότι θα έχουν πρόβλημα με κάποιους γονείς, οι οποίοι μπορεί να τους ταυτίσουν με τους χριστιανούς δασκάλους.

4. Στο μειονοτικό σχολείο Πάχνης πριν λίγες μέρες έγινε σύσταση προς χριστιανό δάσκαλο να μη χρησιμοποιεί τη μητρική γλώσσα των παιδιών (τα πομάκικα) για να μην υπάρξουν αντιδράσεις. Το ίδιο έχει επαναληφθεί σε πολλά σχολεία του βουνού και του κάμπου όταν πρόκειται για τα πομάκικα και τα ρομανέ. Αντίθετα, όταν πρόκειται για τα τουρκικά, οι χριστιανοί δάσκαλοι ενθαρρύνονται από τους μειονοτικούς συναδέλφους τους να χρησιμοποιούν την τουρκική ως γλώσσα στήριξης. Το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, μάλιστα έκανε επί πολλά έτη μαθήματα τουρκικής γλώσσας για να μάθουν οι χριστιανοί εκπαιδευτικοί την τουρκική γλώσσα.

      Από τα παραπάνω, και αναρίθμητα παρόμοια παραδείγματα προκύπτει ένα εύλογο ερώτημα: Πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι ένας εκπαιδευτικός σήμερα να εξασκήσει το διδακτικό του έργο του για να βοηθήσει τα παιδιά να κατακτήσουν τη γνώση; Η ερώτηση θα μπορούσε να γενικευτεί: Πόσο ελεύθερος είναι ένας εκλεγμένος άρχοντας της τοπικής αυτοδιοίκησης σήμερα στη Θράκη όταν είναι δέσμιος της εκλογικής του πελατείας;

Ας αναλάβει ο καθένας την ευθύνη που του αναλογεί

   Κύριε Υπουργέ Παιδείας, ας πάψουμε να βλέπουμε τα μουσουλμανόπουλα της Θράκης ως παιδιά μειονεκτικά. Ας πάψουμε να τα καθιστούμε μειονεκτικά, μέσα από τους ίδιους τους κρατικούς μας θεσμούς.

   Κύριε Υπουργέ Εξωτερικών, ας πάψουμε πια να θεωρούμε τα μαθησιακά προβλήματα των μουσουλμάνων Ελλήνων της Θράκης ως ζητήματα της εξωτερικής μας πολιτικής. Είναι θέματα εκπαιδευτικά και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζονται.

   Κύριοι Υπουργοί Εθνικής Αμύνης και Δημόσιας Τάξης, η αλλοίωση της εθνοτικής σύστασης των μουσουλμανικών μειονοτήτων της Θράκης αποτελεί απειλή προς την ασφάλειά μας. Ας φροντίσουμε να ανακοπεί η διείσδυση της Άγκυρας στην ελληνική Θράκη.

   Κύριοι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων, ας συζητήσουμε επιτέλους όλοι μαζί και ας πάψουμε να ψηφοθηρούμε πάνω σε κρίσιμα θέματα που αφορούν τον μέλλον των παιδιών της Θράκης.

   Κύριε Περιφερειάρχα, κύριοι Αντιπεριφερειάρχες. Πάψτε πια να είστε απόντες από κάθε εκδήλωση που αφορά τη Θράκη και το μέλλον της. Η απουσία σας είναι ένδειξη πολιτικής αδυναμίας. Από τις θέσεις σας έχουν περάσει τοπικοί άρχοντες όπως ο Κωνσταντίνος Θανόπουλος και ο Παναγιώτης Φωτέας που κράτησαν ψηλά τα ιδανικά του ελληνισμού στη Θράκη. Εσείς μη συνδέσετε το όνομά σας με την εκχώρηση απαράγραπτων εθνικών μας δικαιωμάτων.

   Κύριε διοικητά του Δ’ Σώματος Στρατού, αξιότιμοι διοικητές των Διευθύνσεων Ασφαλείας στη Θράκη, ενισχύστε την ελληνική παρουσία στην ορεινή Θράκη.  Ας πάψουμε να επιτρέπουμε την προκλητική δράση των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας μέσα στη χώρα μας. Ας μην τους αφήνουμε να εξασκούν εξανδραποδισμό, τρομοκράτηση, πειθαναγκασμό ή ακόμα και χρηματισμό Ελλήνων πολιτών.

   Κύριε Πρωθυπουργέ, πάρτε επιτέλους την πολιτική απόφαση: Δώστε την ευκαιρία στη Θράκη να αναπνέει ελεύθερη, δίχως το βραχνά της ψυχολογικής βίας που εξασκείται από μισθοφόρους της Τουρκίας.

   Δυστυχώς σήμερα η Θράκη δεν αναπνέει ελεύθερη. Σχεδόν εκατό χρόνια μετά από την απελευθέρωσή της είναι πολλοί οι κάτοικοί της που φοβούνται να μιλήσουν ελεύθερα που φοβούνται να εκφράσουν τη γνώμη τους. Και δε φοβούνται τον Έλληνα αστυνόμο αλλά τον Τούρκο πράκτορα, που τους παρακολουθεί και υποσκάπτει συστηματικά την ειρηνική συνύπαρξη στον τόπο μας. Αλλά ας μην απαισιοδοξούμε. Είναι πλέον πολλοί αυτοί που εκφράζονται ελεύθερα. Είναι πολλοί αυτοί που υπερνίκησαν το κλίμα του φόβου και λένε τα πράγματα με το όνομά τους.

Ο Ανδρέας Κάλβος είχε γράψει στην «Ωδή εις Σάμον»: «Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι. Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Λοιπόν, οι Έλληνες της Θράκης έχουν και αρετή και τόλμη και δύναμη ψυχής. Όσο κι αν προσπάθησαν να τους την καταστείλουν, η τόλμη και η αρετή είναι αναφαίρετο κομμάτι της ύπαρξής τους. Και στα άπαρτα κάστρα της εσωτερικής μας λευτεριάς, στα οχυρά της πίστης μας ανεμίζει και θα ανεμίζει για πάντα  τιμημένη η ελληνική σημαία.

Ν. Θ. Κόκκας