Αναδημοσιεύουμε ένα συνοπτικό αλλά αξιόλογο κείμενο του Δ.Α. Μαυρίδη σχετικά με τους Έλληνες Πομάκους ή τους Πομάκους Έλληνες.
Οι Έλληνες Πομάκοι
Του Δημήτρη Α. Μαυρίδη
Οι Πομάκοι κατοικούν σε ορεινή ζώνη της Ροδόπης επιφάνειας
περίπου 15000 τχ που έχει μήκος περί τα 240 χιλιόμετρα και
μέγιστο πλάτος περί τα 100
χιλιόμετρα . Το 80% της μικρής αυτής έκτασης ανήκει στη
Βουλγαρία και το υπόλοιπο 20% στην Ελλάδα. Οι Πομάκοι που κατοικούν στη
Βουλγαρία αριθμούν περί τα 270.000 άτομα, ενώ στην Ελλάδα ζουν, σύμφωνα με
ανεπίσημα στοιχεία, περί τα 36.000 άτομα. Οι Πομάκοι της Ελλάδας αποτελούν
δηλαδή περίπου το ένα τρίτο των Ελλήνων μουσουλμάνων. Στην Τουρκία κατοικεί
σήμερα αριθμός Πομάκων που προέρχεται από πολλές μεταναστεύσεις. Οι Έλληνες
Πομάκοι κατοικούν κυρίως στην ορεινή περιοχή του Νομού Ξάνθης και τις
τελευταίες δεκαετίες εγκαθίστανται σε χωριά στις παρυφές της Ροδόπης, όπου
συνεχίζουν την καλλιέργεια του καπνού, και στην πόλη της Ξάνθης, όπου
εργάζονται κυρίως ως οικοδόμοι.
Η προέλευση και το παρελθόν των Πομάκων χάνονται στην ιστορία. Εκείνο που είναι γνωστό είναι το ότι υπήρξαν χριστιανοί Βογόμιλοι και εξισλαμίσθηκαν τον 16ο αιώνα. Αναφέρεται μάλιστα ότι κατά τους μεγάλους εξισλαμισμούς της εποχής εκείνης καταστράφηκαν εκατοντάδες εκκλησίες της ορεινής Θράκης. Οι Πομάκοι μιλούν μια σλαβική διάλεκτο με πολλά δάνεια από την ελληνική και την τουρκική. Η γλώσσα των Πομάκων δεν γραφόταν μέχρι πρόσφατα και ο κίνδυνος εξαφάνισής της είναι εμφανής.
Κατά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον διαμοιρασμό της ιστορικής Θράκης ανάμεσα σε τρία εθνικά κράτη οι Πομάκοι διέθεταν μια θρησκευτική ισλαμική εθνοτική ταυτότητα. Η περιοχή των Πομάκων υπέστη μετά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα μια γενική υποβάθμιση, στην οποία μεταξύ άλλων οδήγησε το αυταρχικό εθνικιστικό βουλγαρικό πρόγραμμα αναγκαστικής αφομοίωσης των Πομάκων και η αδυναμία του ελληνικού κράτους να εξασφαλίσει την κοινωνική και οικονομική ανύψωση του δικού του πομακικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή του.
Παρά το ότι η Συνθήκη των Παρισίων του 1946 σηματοδότησε την
λήξη του ανταγωνισμού για τον έλεγχο των εδαφών της Θράκης και την παγίωση των
συνόρων, ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος, η διαίρεση των Βαλκανίων κατά τον Ψυχρό
Πόλεμο και οι κρυφές βλέψεις της Τουρκικής Δημοκρατίας συνέχισαν να κρατούν τη
Θράκη σε μια κατάσταση δυναμικής αμφισβήτησης. Επί πλέον, στον βωμό του
ιδεολογήματος της Ελληνοτουρκικής φιλίας, οι ελληνικές κυβερνήσεις της
δεκαετίας του 1950 παρέδωσαν τους Έλληνες Πομάκους στην επιρροή της Τουρκίας. Η
αμηχανία της Ελλάδας και οι πολιτικές και γεωπολιτικές σκοπιμότητες κατά τη
διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου βοήθησαν τον επαναπροσδιορισμό της εθνοθρησκευτικής
ταυτότητας των Ελλήνων Πομάκων προς όφελος της τουρκικής εθνικής ταυτότητας.
Συνέβη το παράδοξο της χρήσης της θρησκευτικής ταυτότητας των Ελλήνων Πομάκων
από μέρους της Τουρκίας, ώστε να επιτύχει τον εκτουρκισμό τους. Το πρόγραμμα
της εκπαίδευσης των Πομάκων βασίσθηκε στην παραδοχή ότι είναι Τούρκοι. Η
πομακική γλώσσα αγνοήθηκε και η διδασκαλία στα σχολεία καθιερώθηκε να γίνεται
στην τουρκική. Κάτω από την πραγματικότητα της τριγλωσσίας οι Έλληνες Πομάκοι
παρέμειναν πρακτικώς αναλφάβητοι και καταδικάστηκαν να αποξενωθούν από την
κοινωνία και το περιβάλλον της χώρας στην οποία ζουν.
Οι Έλληνες Πομάκοι ζουν σήμερα κάτω από όρους θρησκευτικής,
εθνικής και πολιτισμικής ετερότητας, χωρίς να κτίζονται συνεχώς γέφυρες
επικοινωνίας και κατανόησης, όπως είναι αναγκαίο. Βέβαια, η ελληνική κοινωνία
και το ελληνικό κράτος έχουν επιδείξει μια συμπεριφορά η οποία διαχρονικά είχε
ως αποτέλεσμα την αποφυγή μέτρων εθνικής κάθαρσης και τη συμβίωση διαφόρων
εθνοτικών ομάδων στην ελληνική επικράτεια χωρίς σοβαρούς αποκλεισμούς και
προβλήματα, –στο μέτρο πάντα της σύγκρισης με αυτά που συνέβησαν και συμβαίνουν
στις γειτονικές χώρες, στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Ωστόσο, ο σεβασμός της
ετερότητας των Ελλήνων Πομάκων παραβιάζεται βάναυσα από την Τουρκία, η οποία
έχει επιτύχει να εγκαταστήσει μηχανισμούς πίεσης και να εφαρμόσει μέτρα
εξαναγκασμού μέσα στην ελληνική επικράτεια. Ο καταθλιπτικός έλεγχος της
Τουρκίας απαγορεύει κάθε αναφορά σε προσδιορισμό των Ελλήνων Πομάκων που
περιέχει την ονομασία Πομάκος και εμποδίζει οποιαδήποτε προσπάθεια
προσδιορισμού της εθνικής ταυτότητας που θα βασίζεται σε ιστορικούς,
πολιτισμικούς και πολιτειακούς όρους.
Σήμερα η κατάσταση έχει εξελιχθεί στη δημιουργία ενός
φολκλορικού πάρκου μειονοτήτων που καταλαμβάνει τις ορεινές περιοχές της Ξάνθης
και της Κομοτηνής. Εκεί υφίσταται η μόνη ορεινή περιοχή της ελληνικής
επικράτειας, όπου λαμβάνει χώρα έντονη ανοικοδόμηση, σε ασυμμετρία προς τις οικονομικές
πραγματικότητες. Δεν υπάρχει στην ελληνική επικράτεια ορεινή άγονη περιοχή η
οποία να κατοικείται με πυκνότητα ανάλογη της ελληνικής Ροδόπης.
Οι Έλληνες Πομάκοι αποτελούν μία μικρή μειονότητα η οποία
ζει στα όρια του ελληνικού κράτους και αυτή είναι η πραγματικότητα. Οι Έλληνες
Πομάκοι πρέπει να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία και αυτό είναι το κύριο και
ουσιώδες πρόταγμα. Τμήμα του ελληνικού πομακικού πληθυσμού πρέπει να
αστικοποιηθεί και να κατανεμηθεί στα αστικά κέντρα της χώρας, εκεί όπου
υπάρχουν θέσεις εργασίας, πράγμα που έγινε ήδη από χρόνια για το σύνολο σχεδόν
του υπόλοιπου ελληνικού ορεινού πληθυσμού. Στο κάτω–κάτω, οι αγροτικοί πληθυσμοί
της χώρας εγκατέλειψαν τις ορεινές περιοχές και βρίσκονται σήμερα στις πόλεις
όπου και οι θέσεις εργασίας. Γιατί οι Έλληνες Πομάκοι θα αποτελέσουν εξαίρεση;
Η χώρα φιλοξενεί εκατοντάδες χιλιάδες οικονομικών μεταναστών για τους οποίους
εξασφαλίζει θέσεις εργασίας. Οι Έλληνες Πομάκοι πρέπει να ενταχθούν στο
ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να μάθουν Ελληνικά. Χωρίς βέβαια, να
απεμπολήσουν τις ιδιαιτερότητές τους, τη γλώσσα τους, τη θρησκεία τους. Αυτό
είναι ένα στοιχείο στο οποίο επιμένει σταθερά η ελληνική κοινωνία.
Το ελληνικό κράτος έχει όλες τις δυνατότητες να προστατεύσει
και να αναβαθμίσει οικονομικά και κοινωνικά τους Έλληνες Πομάκους για τους
οποίους αδιαφόρησε ασυγχώρητα, και οφείλει μάλιστα να το κάνει γρήγορα και
αποτελεσματικά. Χρειάζεται μελέτη και κατανόηση της κατάστασης, όπως και
παρεμβάσεις και λήψεις μέτρων.
Ωστόσο, οι αναλύσεις και οι μελέτες οι οποίες έγιναν κατά τα
τελευταία χρόνια κινούνται συνήθως στα πλαίσια της αντίληψης του πολιτικώς
ορθού. Ως πολιτικώς ορθό ορίζεται αυτό που θεωρητικά ή έμπρακτα φροντίζει ώστε
να βρίσκεται σε συμφωνία προς τις φιλελεύθερες αντιλήψεις σε κοινωνικά ή
πολιτικά θέματα. Συνήθως στην πράξη το πολιτικώς ορθό σημαίνει την αποφυγή
γλώσσας και συμπεριφοράς που συνδέονται με ο,τιδήποτε μπορεί να χαρακτηρισθεί
ότι διακρίνει κοινωνικά, πολιτισμικά ή φυλετικά.
Πίσω από την αντίληψη του πολιτικώς ορθού εμείς διακρίνουμε τις εργαλειακές κατευθύνσεις των σπουδών στα ακαδημαϊκά περιβάλλοντα των ΗΠΑ. Κατευθύνσεις οι οποίες εξυπηρετούν σκοπιμότητες με οικουμενική εμβέλεια. Εντέλει είναι ένας εθνικισμός αυτό που κινεί την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης και του εκσυγχρονισμού[1]. Ιδεολογία, η οποία αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην διαχείριση των μειονοτήτων ως εργαλειακού μέσου αποδυνάμωσης και κατακερματισμού των εθνικών κρατικών μορφωμάτων και των εθνικών ιδεολογιών.
Η Ελλάδα ως χώρα με ιδιαίτερα ισχυρή εθνική και κοινωνική
συνοχή και πολυδιάστατη ιστορική ταυτότητα, διαμορφωμένες μέσα από μακραίωνη
ιστορία και αιματηρούς εθνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες, δεν είναι προφανώς
χώρα η οποία εύκολα προσαρμόζεται σε τέτοιες αντιλήψεις και σχέδια.
Δεν είναι λοιπόν ανεξήγητες οι συχνές καταγγελτικές εκθέσεις για την κατάσταση των μειονοτήτων στην Ελλάδα, στις οποίες πάντα η κατάσταση στη χώρα μας εμφανίζεται και περιγράφεται με μελανά χρώματα, – παρά το γεγονός ότι οι καταγγέλλοντες συντάκτες των εκθέσεων ζουν σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από καταστάσεις αποκλεισμού, αλλοτρίωσης και στέρησης άγνωστες στην Ελλάδα.
Δεν είναι λοιπόν ανεξήγητες οι συχνές καταγγελτικές εκθέσεις για την κατάσταση των μειονοτήτων στην Ελλάδα, στις οποίες πάντα η κατάσταση στη χώρα μας εμφανίζεται και περιγράφεται με μελανά χρώματα, – παρά το γεγονός ότι οι καταγγέλλοντες συντάκτες των εκθέσεων ζουν σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων από καταστάσεις αποκλεισμού, αλλοτρίωσης και στέρησης άγνωστες στην Ελλάδα.
[1] Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία την οποία αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση. Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης εντάσσεται και το ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα που ονομάζεται εκσυγχρονισμός. Επιδιώκεται η αναδιάρθρωση του παγκόσμιου, πολιτικού και οικονομικού συστήματος με τρόπο απόλυτα οικονομιστικό και ορθολογικό, που αποβλέπει σε αυτό το οποίο η αγορά αποκαλεί ευελιξία. Η οικονομική ευελιξία αντιλαμβάνεται τις εθνικές ιδιαιτερότητες, αλλά και τα ίδια τα έθνη ως εμπόδια. Μεταξύ άλλων, σημαντικά στοιχεία για την εφαρμογή αυτών των πολιτικών είναι η ενίσχυση των κάθε είδους μειονοτήτων και η ανάπτυξη του πολυπολιτισμού ως εργαλείων αποδυνάμωσης των εθνικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Είναι φανερό ότι οι πολυδιασπασμένες κοινωνίες και τα πολυτεμαχισμένα έθνη είναι οικονομιστικά, ορθολογιστικά, αλλά και πολιτικά, πλέον ευέλικτα και διαχειρίσιμα. Εκείνο που ευαγγελίζονται οι θεωρητικοί της παγκοσμιοποίησης είναι ένας πλανητικός χώρος χωρίς σύνορα και χωρίς ιδιαιτερότητες, παραδομένος στην κυριαρχία της αγοράς. Ένας πλανητικός χώρος ασφυκτικά κυριαρχούμενος από τη βιομηχανία του πολιτισμού και τα κέντρα αποφάσεων τα οποία την ελέγχουν. Ένας πλανητικός χώρος απελπιστικά ενδεής από πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.
