Αφιέρωμα στην Πομάκα μάνα από το Λύκειο Ελληνίδων Ξάνθης

Η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης κ. Ε. Στάντσιου

με την Πρόεδρο του Συλλόγου Πομάκων Ξάνθης κ. Ε. Μπουρουτζή

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΜΑΚΑ ΜΑΝΑ 14 ΜΑΙΟΥ 2017

ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΞΑΝΘΗΣ

Κάθε χρόνο, ανήμερα της Γιορτής της Μητέρας , το Λύκειο Ελληνίδων Ξάνθης τιμά και αναδεικνύει την Ελληνίδα Μάνα με εκδηλώσεις αφιερωμένες σε αυτήν. Φέτος τίμησε– όπως κάθε χρόνο- την Ελληνίδα Μητέρα εστιάζοντας όμως στις μητέρες της ορεινής Ξάνθης και συστήνοντας σε όλους μας την Πομάκα Μάνα.

Οι εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με το Σύλλογο Πομάκων Ξάνθης αλλά και τους Συλλόγους Γυναικών Σατρών και Κοτύλης.

Νωρίς το πρωί της Κυριακής, 14 Μαΐου, τελέστηκε Θεία Λειτουργία με αρτοκλασίας στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στην Παλιά Πόλη – πίσω ακριβώς από το κτίριο του Λυκείου- και αμέσως μετά στο κτίριο του Λυκείου Ελληνίδων πραγματοποιήθηκε το αφιέρωμα στην Πομάκα Μάνα με μια σύντομη ομιλία της προέδρου του συλλόγου Πομάκων ενώ τα μέλη των συλλόγων γυναικών από τις Σάτρες και την Κοτύλη παρουσίασαν στο κοινό τα χειροποίητα κομψοτεχνήματα που δημιουργούν και θα προσφέρουν εδέσματα από την πομάκικη κουζίνα σε όλους τους παρευρισκόμενους.

Στην εκδήλωση μίλησε η πρόεδρος του Λυκείου κ. Ευτέρπη Στάντσιου και ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμων.

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Ν. Ξάνθης τραγούδησε δύο πομάκικα δημοτικά τραγούδια.

 

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης η φιλόλογος και μέλος του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης κ. Πέπη Κελτσίδου μίλησε με θέμα: «Η μάνα στα δημοτικά τραγούδια των Πομάκων». Σημειώνεται ότι ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης έχει εκδώσει ένα βιβλίο της κ. Κελτσίδου σχετικό με τις  πομακικές παραδοσιακές συνταγές.

ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ Π. ΚΕΛΤΣΙΔΟΥ ΣΕ

ΒΙΝΤΕΟ

Παραθέτουμε παρακάτω το κείμενο της ομιλίας της Π. Κελτσίδου και την ευχαριστούμε θερμά που μας το παραχώρησε.

Η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης κ. Π. Στάντσιου (αριστερά) 

με την Π.Κελτσίδου (δεξιά)

«Η ΜΑΝΑ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΠΟΜΑΚΩΝ»

Ομιλία της Π. Κελτσίδου

στο Λύκειο Ελληνίδων Ξάνθης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΜΑΚΑ ΜΑΝΑ

 Ημέρα της Μητέρας - 14 Μαΐου 2017

Τα τελετουργικά δημοτικά τραγούδια παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την οργάνωση της κοινωνίας που τα παράγει, για την ηθική, τις σκέψεις και τις μεταφυσικές ανησυχίες του δημιουργού τους. Οι άλλες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών περιγράφουν διαφορετικές κοινωνικές και προσωπικές συμπεριφορές, οι οποίες άλλοτε είναι ευεργετικές και άλλοτε ολέθριες. Στην παρούσα ομιλία θα παρακολουθήσουμε την παρουσία και συμπεριφορά της μητέρας μέσα από ερωτικά δημοτικά τραγούδια, τα οποία συλλέχτηκαν από την Γλαύκη και ευγενικά μου τα παραχώρησε ο Νίκος Κόκκας. Όλα έχουν ως θέμα την μητέρα. Σε πολλές περιπτώσεις η μητέρα αναφέρεται στο τραγούδι ως η προστάτιδα της κόρης και η υποστηρίκτρια των ερωτικών της επιλογών. Αντίθετα, δεν συμβαίνει το ίδιο για τον γιό, απέναντι στις ερωτικές περιπέτειες του οποίου δεν ακολουθεί την ίδια τακτική.

Στα τραγούδια που θα δούμε και τα οποία έχουν ως θέμα την σχέση μάνας-παιδιού, η ηρωίδα είναι η κόρη, εκτός από την περίπτωση ενός τραγουδιού, στο οποίο ο ήρωας είναι ο γιός. Η αναλογία αυτή έχει την αιτία της προφανώς στην ιδιαίτερη σχέση της μάνας με την κόρη στους Πομάκους, η οποία είναι πολύ ισχυρή και δεν διαρρηγνύεται ούτε μετά τον γάμο της κοπέλας και την μετακίνησή της στο σπίτι του γαμπρού. Η μητέρα μπορεί να την επισκέπτεται όποτε επιθυμεί, είναι ευπρόσδεκτη στο σπίτι και η παρουσία της εκεί θεωρείται απολύτως φυσική.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 1.

Máychimko móye máychimko Máychimko móye máychimko Búlka ye, máyko, pabégnala Niz réko túvu nadólu Sas kámatna kóne chervéna. Sîinale máychin sïínale Vóri ye sîne fáti ye Sestrá ti málka ye mómina Ot kóshta  éshte ne zhnáye. Kadéna pódi sîinale Nézi sa insán ne húbavi Sestráti néma da zhivé Za tri dénkove  she umré. Vóri ye sîne fáti ye Óstavi, máyko, plítkite Teh sa yétse zagálili Slátka zivóta she právet.

Mανούλα μου, δική μου μανούλα Μάνα μου δική μου μάνα Η αδελφή μου, μάνα, έφυγε Στο ποτάμι εδώ προς τα κάτω Με όμορφο κόκκινο άλογο. Παλικάρι μου, αγαπημένο παλικάρι Πήγαινε παλικάρι μου πιάστην Η αδελφή σου μικρό κοριτσάκι ακόμα είναι Από σπίτι ακόμα δεν ξέρει. Εκεί που πάει, παλικάρι μου Αυτός ο κόσμος δεν είναι καλός Η αδελφή σου δε θα ζήσει Σε τρεις μέρες θα πεθάνει. Πήγαινε, παλικάρι μου, πιάστην. Άφησε, μάνα, τα νταραβέρια σου (τις πλεξούδες σου) Αυτοί πολύ αγαπήθηκαν Γλυκιά ζωή να κάνουν.

Στο πρώτο τραγούδι, η μάνα φαίνεται ως προστάτιδα της φήμης και της ζωής της κόρης της. Ο γιός της την ενημερώνει πως η αδελφή του έφυγε για να βρει τον αγαπημένο της. Από την απάντησή της φαίνεται πως η μητέρα γνωρίζει την ερωτική περιπέτεια της κόρης της αλλά δεν συμφωνεί με αυτή και λειτουργεί κατασταλτικά. Προσπαθεί να πείσει τον γιό της να της την φέρει πίσω, χρησιμοποιώντας τα επιχειρήματα ότι η κόρη δεν θα τα καταφέρει με τις δουλειές του σπιτιού και υπονοεί πως τα πεθερικά της ή ακόμη και ο αγαπημένος της δεν είναι καλοί άνθρωποι και θα ταλαιπωρήσουν την κόρη της μέχρι θανάτου. Σημαντικό είναι να διευκρινίσουμε πως την αποστολή αυτή την αναθέτει στον γιό της, τον αδελφό της κοπέλας και όχι στον πατέρα, πράγμα που υποδεικνύει την ιδιαίτερη σχέση μητέρας-γιού, τουλάχιστον όταν αυτός είναι ανύπαντρος. Η ίδια σχέση φαίνεται και από τον τρόπο που ο γιός προσφωνεί την μητέρα του. Δεν την λέει máyka, μητέρα, αλλά  máychimko, μανούλα. Χρησιμοποιεί δηλαδή ένα υποκοριστικό λίγο ασυνήθιστο για ένα αγόρι που έχει περάσει την παιδική ηλικία. Τελικά όμως ο γιός δεν υπακούει την μάνα, αντίθετα με αυτό που γίνεται σε άλλα τραγούδια όπου η μητέρα δεν εγκρίνει τον γάμο της κόρης και την καταγγέλλει στους αδελφούς της.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 2.

Máne ma máyka radíla Máne ma máyka radíla Na tri dénkove umíra Drúga ma máyka iskúti Na on-ikí azhóni Na ne-gálena kópele Na ne-chûyena vídena Bálna sam, máyko, pánnala Ot maste ne papîtali Da li mi sórtse íshkala Sas tógu máyka upáti Tri détskove sam radíla I tríte mi gi prodade Da bésha máne adbávil Da bésha déti ne predával Móyesa máyko stánala At keprúyena f rékona Rékana da ma adnesé Tséla da si ma pagubí.

Eμένα η μάνα με γέννησε Εμένα, μάνα, με γέννησε Μετά τρεις μέρες πεθαίνει Άλλη μάνα με μεγάλωσε Στα δώδεκα με πάντρεψε Με αγαπητό παλικάρι Ούτε ακουστά τον έχω δει Άρρωστη, μανούλα μου, έπεσα Γιατί δε με ρωτήσατε Αν το ήθελε η καρδιά μου Με αυτόν μάνα έπαθα Τρία παιδάκια γέννησα Και τα τρία μού τα πούλησε Ας σκότωνε εμένα Ας μην πούλαγε τα παιδιά Το δικό μου μάνα έγινε Απ’ τη γέφυρα στο ποτάμι Το ποτάμι να με κουβαλήσει Ολόκληρη να με εξαφανίσει.

Στο δεύτερο τραγούδι περιγράφεται η απώλεια της μάνας τρεις μέρες μόλις μετά την γέννηση του παιδιού και τα επακόλουθά του θανάτου της. Η «άλλη μάνα», σχετικά με την οποία δεν διευκρινίζεται αν είναι νέα σύζυγος του πατέρα της ή απλώς ότι το κορίτσι δόθηκε ως ψυχοκόρη σε κάποια οικογένεια, την παντρεύει με έναν άνδρα που η κοπέλα δεν γνωρίζει και δεν θέλει. Ο άντρας της τελικά αποδεικνύεται τόσο κακός που πουλάει τα παιδιά τους. Έτσι το κορίτσι αντιμετωπίζει μια δεύτερη απώλεια, ως μητέρα τώρα. Η ορφάνια της, την οποία μπόρεσε να αντέξει, έστω και με πολύ κόπο, προστίθεται στην απουσία των παιδιών της και ως εκ τούτων, οδηγείται στην αυτοκτονία. Στο τραγούδι αυτό αναδεικνύεται με δραματικό τρόπο η μοναδικότητα του δεσμού της μάνας με το παιδί της. 

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 3.

Sórtse mi légna, máychimko Sórtse mi légna máychimko I mámtskona kámatna kópele. Yétse go gálem máychimko Ko go ne zômam máychimko Sas kóne she sa pribíyom Útre she dóye máychimko Imáman da ma paíshte Da go ne vórnesh máychimko She pláchesh mlógo za máne To mi ye sevdá, máychimko Sas tógo sónat she mi ye.

Στην καρδιά μου μπήκε μανούλα μου Στην καρδιά μου μπήκε, μανούλα μου Το όμορφο παλικάρι του ιμάμη. Πολύ τον αγαπώ, μανούλα μου Αν δεν τον πάρω μανούλα μου Με το άλογο θα σκοτωθώ Αύριο θάρθει, μανούλα μου Ο ιμάμ να με ζητήσει Μη τυχόν τον διώξεις Θα κλάψεις πολύ για μένα Είναι ο αγαπητικός μου μανούλα μου Με αυτόν είναι το τέλος μου.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 4.

Máychimko móyemáychimko -Máychimko móye máychimko Sórtse mi gorí máychimko - Zakvó mi pláchesh dóstere? - Kak da ne plákom, máylele Zatvóriho mi Hasána Chétri godínki faf vótre. Kakná da právem, máychimko? F kóshtasa némam dikára Hasánu yardím da stórem. Pródadi nékva máychimko Hasána da si dokáram. Máykasa stána artósa Has da go abíde Altí líra ye platíla Hasána si mi dakára.

Μανούλα μου, δικιά μου μανούλα -Μανούλα μου, δικιά μου μανούλα, Η καρδιά μου καίει, μανούλα μου. - Γιατί κλαις, κόρη μου; - Πώς να μην κλάψω, μανούλα μου Κλείσανε το Χασάν Τέσσερα χρόνια μέσα Τι να κάνω, μανούλα μου; Στο σπίτι δεν έχω δεκάρα Στο Χασάν βοήθεια να κάνω. Πούλησε τίποτα, μανούλα μου Το Χασάν να φέρω. Η μάνα μου σηκώθηκε ετοιμάστηκε Το Χασάν να τον επισκεφτεί Έξι λίρες πλήρωσε Το Χασάν ξανά μου έφερε.

Στα δύο επόμενα τραγούδια (αρ. 3 & 4), η κόρη καταφεύγει στην μητέρα της, ώστε να εξασφαλίσει την παρουσία του αγαπημένου δίπλα της. Στην πρώτη περίπτωση θέλει να τον παντρευτεί και το ζητεί από την μητέρα εκβιάζοντάς την με την αυτοκτονία της. Στην δεύτερη την εκβιάζει περιγράφοντάς της τον βαθμό της δυστυχίας της και την εκλιπαρεί να τον βγάλει από την φυλακή. Τελικά η μητέρα αποδεικνύεται αποτελεσματική προστάτιδα της κόρης της.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 5.

Máychimko móye máychimko Máychimko móye máychimko Hasán ma, máyko, astáve Sas málko déte f korémas Hasán nabíva máychimko Tvórde dalétse otíde. Tórnava Hasán tórnava Nis skalána da sláze Kákta déte, máyko zapláka I máne mlógu pamóli: She da ta mólem zanítsa Kogá mi radísh déteta Da mi go yétse paglévash. Ne li go rádih , máychimko? Tos be f korémas umréla Kak she sa Hasánu prikázam To she ma máyko astávi.

Μανούλα μου, γλυκιά μου μανούλα Μανούλα μου, γλυκιά μου μανούλα Ο Χασάν, μάνα, με παρατάει Με μικρό παιδάκι στην κοιλιά Ο Χασάν φεύγει, μανούλα μου Πολύ μακριά πήγε. Ξεκίνησε ο Χασάν, ξεκίνησε Από τη σκάλα να κατεβαίνει Σαν παιδάκι, μάνα έκλαιγε Κι εμένα πολύ παρακαλούσε: Θα σε παρακαλέσω, γυναικούλα μου Όταν γεννήσεις το παιδάκι Να μου το προσέχεις καλά. Εγώ δεν το γέννησα, μανούλα μου; Ήταν στην κοιλιά πεθαμένο Πώς το Χασάν να ειδοποιήσω Αυτός, μάνα, θα με αφήσει.

Στο επόμενο τραγούδι (αρ. 5), η μητέρα αναλαμβάνει πάλι με επιτυχία να παρηγορήσει την δυστυχισμένη κόρη. Ο Χασάν φεύγει στην ξενιτιά και αφήνει παρακαταθήκη στην έγκυο γυναίκα του να προσέχει το παιδί τους. Η κόρη αποτυγχάνει στον ρόλο της μάνας, εφόσον χάνει το παιδί, και φοβάται μήπως την εγκαταλείψει ο άντρας της. Είναι σημαντικό για την πομακική κοινωνία και το γυναικείο γόητρο η απόκτηση παιδιού και η επίτευξη της μητρότητας. Η σημαντική θέση της μητέρας και ο σεβασμός και η αγάπη που της οφείλουν, φαίνονται από την παροιμία που λέει πως «ο Παράδεισος περνάει μέσα από τα πόδια της μητέρας». Συνεπώς η κόρη αποτυγχάνει να εκπληρώσει τον ρόλο της και ακυρώνει τον γυναικείο της εαυτό. Θέλοντας να δικαιολογηθεί υπενθυμίζει στην μητέρα της πως δεν ευθύνεται αυτή για τον θάνατο του παιδιού της και πως αυτή επιτέλεσε την υποχρέωσή της να γεννήσει το μωρό. Η παρηγοριά της μάνας έγκειται στο επιχείρημα πως ο Χασάν είναι διαβασμένος και θα καταλάβει την δυσχερή θέση της γυναίκας του.

ΤΡΑΓΟΥΔΙ 6.

Fátma chernótskomómyeche Fátma chernótsko mómyeche Radíh si mósko détentse Na tri dénkove go zaglaví Zam si mo písa yúmena Faík she da go rúkame. Faík sa máyko iskúti Momána, máyko, ne ráchi Zam si ma máyko parúka Yéla mi, yéla, máychimko Dve dúmi she ta pópïtam Kotrí ti réche máychimko Déte da ma zaglavísh Hüch ne gálena mómeche Hüch go sam, máyko, ne vídevol Néma mi, máyko, pagodísh Vóri si, máyko, ótsisti Zókne si pislík stórila Óti she da sa prikáchem, máychimko.

Φατμέ μελαχρινή κοπέλα Φατμέ μελαχρινή κοπέλα Γέννησα αρσενικό παιδάκι Μετά τρεις μέρες το αρραβώνιασα Μετά του έγραψα το όνομα Φαήκ να τον φωνάζουμε. Ο Φαήκ, μάνα, μεγάλωσε Την κοπέλα, μάνα, δε θέλει Και με φώναξε, μανούλα μου Έλα, έλα μανούλα μου Δυο λόγια να σε ρωτήσω: Ποιος είπε, μανούλα μου, Παιδάκι να με αρραβωνιάσεις Χωρίς να αγαπήσω την κοπέλα Χωρίς να το δω, μανούλα μου Δε θα με καλοπιάσεις, μανούλα μου Πήγαινε μανούλα μου ξεκαθάρισε Αυτή τη βρωμιά που έκανες Γιατί θα κρεμαστώ, μανούλα.

Το τελευταίο τραγούδι (αρ.6) βασίζεται σε μια προσφιλή πρακτική η οποία παρατηρούνταν σε πολλά Πομακοχώρια. Μόλις γεννιόταν ένα κορίτσι και ένα αγόρι, οι γονείς τα αρραβώνιαζαν και αυτά είχαν την δέσμευση να παντρευτούν όταν μεγάλωναν, ανεξάρτητα από τα αισθήματά τους. Η μητέρα του αγοριού εξιστορεί την δυστυχία του γιού της που είναι αρραβωνιασμένος με μια κοπέλα που δεν αγαπά. Το ίδιο δυστυχισμένη μοιάζει να είναι και η μητέρα, γιατί ο γιός της την απειλεί ότι θα κρεμαστεί, εάν δεν χαλάσει ο αρραβώνας. Εδώ η μητέρα φαίνεται πως με την ευεργετική της δράση, αναπτύσσει παράλληλα και καταστροφική αφού ο γιός δεν αγαπάει την κοπέλα αλλά δεσμεύεται από την συμφωνία της μητέρας του. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως τον αρραβώνα τον συμφώνησε η μητέρα και πως ο πατέρας είναι απολύτως απών. 

Συμπερασματικά, να πούμε πως στα δημοτικά τραγούδια που είδαμε, δεν υπάρχει πατέρας. Τα οικογενειακά ζητήματα είναι αποκλειστική υπόθεση της μητέρας. Η μητέρα όταν χρειάζεται βοήθεια απευθύνεται στον γιό της, ο οποίος ανεξάρτητα από τον βαθμό ταύτισής του με τις επιλογές της, την αποκαλεί μανούλα μου. Η συμπεριφορά της μάνας κάποιες φορές είναι αμφίσημη και για τον λόγο αυτόν έρχεται σε διαφωνία ή αντίθεση με τις απόψεις ή τις επιθυμίες των παιδιών της. Πάντως σε κάθε περίπτωση είναι αυτή που αποτελεί το καταφύγιο και καλείται να αντιμετωπίσει ή να επιλύσει τα προβλήματα των παιδιών της. 

Π. ΚΕΛΤΣΙΔΟΥ