Ανεβαίνοντας προς το "Καλέ"
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΩΝ ΚΙΜΜΕΡΙΩΝ
Νικόλαος Θ. Κόκκας
Οι κάτοικοι της περιοχής των Κιμμερίων μιλούν γι αυτό σαν το «Καλέ». Δεν είναι, όμως, πολλοί αυτοί που το έχουν δει από κοντά, καθώς απαιτείται αρκετής ώρας πεζοπορία για να σκαρφαλώσει κανείς στην κορυφή των 567 μ. που φιλοξενεί εδώ και αιώνες το αρχαίο αυτό φρούριο.
Αν και οι ντόπιοι αναφέρονται στα πρόσφατα χρόνια της ιστορίας του κάστρου και στις μάχες του Ελληνικού στρατού γύρω από αυτό, τα παλιότερα χρόνια μοιάζουν να έχουν ξεχαστεί και λίγοι γνωρίζουν πως ο περίβολος του φρουρίου ανάγεται στην εποχή του Σιδήρου, αλλά χρησιμοποιήθηκε αργότερα και κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους.
Οι αρχαιολόγοι Π.Α.Πάντος και Δ.Τριαντάφυλλος έχουν αναφερθεί στο φρούριο των Κιμμερίων καθώς και στα γειτονικά κάστρα των Ρωμαϊκών χρόνων. Σχετικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής των Κιμμερίων ο Π.Α.Πάντος αναφέρει (Θρακικά Χρονικά 32, 1975-6 σελ. 15) πως μέσα στα Κιμμέρια έχουν βρεθεί κατά καιρούς τάφοι, όστρακα χονδροειδή μελαμβαφή οξυπύθμενων αμφορέων κλπ. Στα ΝΔ των Κιμμερίων υπάρχουν τέσσερις τύμβοι στη θέση «Τούμπες». Κοντά στον ένα τύμβο βρέθηκαν πριν από πολλά χρόνια δύο ακόσμητες λίθινες σαρκοφάγοι. Στα νότια του τύμβου αυτού υπάρχει παλαιό βαθμιδωτό πηγάδι κοντά στο οποίο βρέθηκε κεραμική ρωμαϊκών χρόνων. Πρόκειται, λοιπόν για μια περιοχή που μας έχει κληροδοτήσει αρκετά δείγματα της ιστορίας της.
Αλλά ας δούμε πώς μπορούμε να επισκεφτούμε το αρχαίο φρούριο των Κιμμερίων. Το Καλέ απέχει περίπου τρία χιλιόμετρα από τα Κιμμέρια. Ένας δύσβατος χωματόδρομος οδηγεί σε ένα μαντρί λίγο κάτω από την κορυφή, αλλά μόνο με αυτοκίνητο 4Χ4 μπορεί κανείς να φτάσει μέχρι εκεί, αλλιώς θα αναγκασθεί να αφήσει το αυτοκίνητο αρκετά πιο χαμηλά. Περπατώντας περνάμε από τη θέση Γκρόζνο Τάραπ έχοντας στα δεξιά μας το ρέμα των Κιμμερίων (περιοχή Σαμόκοβο). Ο δρόμος είναι ελικοειδής και ανηφορικός και καταλήγει στο μαντρί που βρίσκεται στη θέση Τσαλόσοβο σε υψόμετρο 362 μ. Εκεί ο Σαμπρή μπορεί να μας δώσει περισσότερα στοιχεία για τη γύρω περιοχή και την ιστορία της.
Τα τείχη του φρουρίου
Η τελική ανάβαση από το μαντρί διαρκεί είκοσι περίπου λεπτά, αλλά είναι δύσκολη και απαιτεί και λίγο σκαρφάλωμα σε απότομα βράχια. Η θέα από το Καλέ είναι εντυπωσιακή και ανταμείβει τους κόπους της ανάβασης. Προς την πλευρά του κάμπου βλέπουμε στο βάθος τα Κιμμέρια, την Ξάνθη, τον ποταμό Κόσυνθο. Προς τα ανατολικά το βουνό Καράογλαν και το χωριό Έρανος. Προς τα βόρεια το χωριό Πανέρια (όπου σύμφωνα με το θρύλο πάγωσαν οκτώ τυριά ενός τσοπάνη μέσα στο κατακαλόκαιρο) και ο Κένταυρος. Προς τα δυτικά η κορυφή Μάνδρα με υψόμετρο 704 μ. που έχει οπτική επικοινωνία με το Καλέ και το Φρούριο της κορυφής Αυγό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι και στην κορυφή εκείνη υπάρχουν ίχνη παλαιάς οχύρωσης. Έτσι, δεν αποκλείεται να αποτελούσε και εκείνη βίγλα που επικοινωνούσε οπτικά με τις υπόλοιπες βίγλες της περιοχής.
Σκαλοπάτια στη νότια είσοδο του φρουρίου
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ
Η συνολική περίμετρος του φρουρίου των Κιμμερίων είναι γύρω στα 285 μ. Μόλις φτάνουμε από το νότιο τμήμα βλέπουμε μπροστά μας ένα άνοιγμα. Δίπλα σ’ αυτό ένα κυκλικό κτίσμα (διαμέτρου 3 μ.) του οποίου έχει καταρρεύσει η οροφή, με μικρή είσοδο από τα βόρεια. Στα δεξιά του τα ίχνη μιας πέτρινης σκάλας. Τα τείχη του κάστρου έχουν πλάτος γύρω στα δύο μέτρα ενώ το ύψος τους στο ανατολικό τμήμα φτάνει τα 3 μ.
Τάφρος μέσα στο φρούριο
Το σχήμα του φρουρίου δεν είναι τετράγωνο αλλά ακολουθεί την κλίση της πλαγιάς του βουνού. Οι πέτρες των τειχών είναι κυρίως γνεύσιοι μεγάλου μεγέθους τοποθετημένοι προσεκτικά και συνδεδεμένοι με συνεκτικό κονίαμα. Σε μερικά σημεία τα θεμέλια πατούν πάνω σε μια πλατύτερη βάση για μεγαλύτερη σταθερότητα. Ίχνη από κτίσματα συναντάμε σε διάφορα σημεία στο εσωτερικό του φρουρίου καθώς και πολλά θραύσματα αρχαίας κεραμικής. Κάπου κάπου διακρίνουμε και ίχνη από λαθρανασκαφές. Κοντά στο ψηλότερο σημείο του φρουρίου, όπου υπάρχει και υψομετρική στήλη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, έχουμε άλλο ένα κυκλικό κτίσμα, σαν κατοικία. Στο βόρειο τμήμα πιθανόν να υπήρχε και δεύτερη βόρεια είσοδος.
Οι ντόπιοι αναφέρουν πως υπήρχε υπόγεια στοά που έβγαζε από το φρούριο προς τα έξω. Δεν ξέρουμε αν αυτή η αναφορά είναι βάσιμη ή αν είναι απλώς δημιούργημα φαντασίας.
Μαθητές μετρούν την περίμετρο του φρουρίου, στα πλαίσια προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
ΑΛΛΑ ΦΡΟΥΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Στο Νομό Ξάνθης αλλά και σε ολόκληρη τη Θράκη συναντάμε πολλά παρόμοια φρούρια που χρονολογούνται είτε από τους αρχαίους είτε από τους Ρωμαϊκούς ή Βυζαντινούς χρόνους. Ένα άλλο Καλέ (φρούριο) της περιοχής με οπτική επαφή με αυτό των Κιμμερίων είναι δίπλα στο χωριό Λιβάδι. Το τοπωνύμιο «Μπαϊράκ» μας πληροφορεί πως πιθανότατα εκεί ανέμιζε παλαιότερα κάποια σημαία. Είναι τα μυτερά βράχια που προεξέχουν στην άκρη του χωριού. Ανάλογα φρούρια υπάρχουν προς τα ανατολικά δίπλα στο Πριόνι και πάνω από τα Φίλλια (περιοχή Κούκοβο). Στην επιφάνεια του εδάφους διακρίνονται κυκλικά και τετράπλευρα κτίσματα. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως το φρούριο αυτό χρησιμοποιήθηκε στα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια. Το φρούριο πάνω από τα Φίλλια προς τη Ρύμη έχει συνολικό περίβολο 241 μ. Εδώ βρέθηκαν ρωμαϊκά όστρακα αγγείων και κομμάτι από λίθινο πέλεκυ. Μέσα στο φρούριο υπάρχει δεξαμενή.
Το φρούριο της Κορυφής Χρήστος Τσακίρης (Αυγό) πάνω από την Ξάνθη πιστεύεται ότι συνδέεται με το Βυζαντινό οικισμό της Ξάνθειας, αν και οι αρχαιολόγοι θεωρούν τη θεμελίωσή του πολύ παλαιότερη. Ο οχυρωματικός περίβολος της Ξάνθειας στη θέση Προφήτης Ηλίας (πάνω από την Εκκλησιαστική Σχολή) απέκτησε ιδιαίτερη σημασία το 13ο και 14ο αιώνα. Πρέπει τότε να μετατράπηκε σε στρατηγείο και βάση στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων του Ανδρόνικου του Γ’. Η οχύρωση της Ξάνθειας πιστεύεται ότι ολοκληρώθηκε κατά την εποχή των Παλαιολόγων.
Το Βυζαντινό Φρούριο της Γλαύκης (που κι αυτό ονομάζεται Καλέ είναι αρκετά πιο βόρεια στο ύψωμα Μεσεγκούνι, ανάμεσα στη Μάνταινα και τη Γλαύκη. Έχει ορθογώνια κάτοψη και περίμετρο 225 μέτρων. Δύο πύργοι, ένας τετράπλευρος και ένας κυλινδρικός, σώζονται στις δύο γωνίες του. Ο μεγαλύτερος πύργος βρίσκεται στο βόρειο μέρος και έχει ύψος περίπου 8 μέτρα. Το πλάτος του στα ανατολικά είναι 3 μ. ενώ το μήκος του έφτανε περίπου στα 4 μ. Σήμερα είναι γκρεμισμένο το δυτικό τμήμα του. Στο εσωτερικό του είναι κούφιος και έχει πλάτος 1.30 μ. Από τον βόρειο πύργο είναι ορατή η τάφρος που χρησίμευε ως οχυρωματικό έργο γύρω από το φρούριο. Κεραμική υστεροβυζαντινή και μεταβυζαντινή, που αφθονεί στο χώρο, δίνει μια πρώτη χρονολόγηση.
Αν προχωρήσουμε βορειοδυτικά στο Νομό Ξάνθης συναντάμε στην περιοχή του Ωραίου περίβολο Ρωμαϊκού φρουρίου στη θέση Γκραντίστε και βέβαια στην περιοχή της Σταυρούπολης τα Μακεδονικά Φρούρια του Αερικού, της Πασχαλιάς, του Χαλεπίου, της Μυρτούσας και το Φρούριο της Καλύβας (σε υψ. 627 μ. με περίβολο 245 μ.), στο οποίο έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές από τον αρχαιολόγο Διαμαντή Τριαντάφυλλο.
Είναι πολύ πιθανό όλα αυτά τα φρούρια και οι βίγλες της περιοχής να αποτελούν ένα συγκροτημένο σύμπλεγμα, ένα δίκτυο τόσο αμυντικό όσο και τηλεπικοινωνιακό (με τις φρυκτωρίες) που αξιοποιήθηκε τόσο κατά τα Ρωμαϊκά όσο και κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Η θέση των φρουρίων αυτών είναι ενδεικτική των παλαιών οδικών δικτύων στον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής. Και σίγουρα δεν είναι τυχαία η παρουσία ανάλογων φρουρίων κατά μήκος της Εγνατίας Οδού από τα Κύψελα του Έβρου μέχρι το Δυρράχιο της Αλβανίας.
Κλείνοντας θα πρέπει να πούμε πως το Αρχαίο Φρούριο των Κιμμερίων είναι μία από τις πολύ σημαντικές, αν και όχι ευρύτερα γνωστές, αρχαιολογικές τοποθεσίες του Νομού Ξάνθης και αξίζει ανάλογης προβολής και ανάδειξης.
