Αγριολούλουδο στον ποταμό Κόσυνθο (φωτ. Ν.Θ. Κόκκας)
Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ροδόπη, κόρη του Στρυμώνα (ποταμός που διατρέχει το Νομό Σερρών) και ο αδερφός της Αίμος, μεταμορφώθηκαν σε βουνά από τους θεούς, γιατί τόλμησαν να αυτοονομασθούν «Ήρα» και «Δίας». Στην αρχαιότητα στα βουνά της Ροδόπης οι Βάκχες τελούσαν τη λατρεία του Διονύσου ενώ στα Μεσαιωνικά χρόνια ονομάζονταν Δεσπότ-νταγ (βουνό του δεσπότη) από τα πολλά μοναστήρια της περιοχής.
Το ορεινό συγκρότημα της Ροδόπης αποτελεί συνέχεια της οροσειράς του Αίμου και βρίσκεται ανάμεσα στη Βουλγαρία και την Ελλάδα με απολήξεις μέχρι την Τουρκία στα ανατολικά και τη Γιουγκοσλαβία στα ανατολικά. Ψηλότερη κορυφή της Ροδόπης είναι η κορυφή Μουσάλα (2925 μ.) στη Βουλγαρία.
Το Ελληνικό τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, από οικολογική άποψη, ορεινά συμπλέγματα της Ελλάδας. Ψηλότερη κορυφή της Ελληνικής Ροδόπης είναι η το Γυφτόκαστρο (1827 μ.) στον ορεινό όγκο της Κούλας. Η οροσειρά το νότιο τμήμα της αποστραγγίζεται από πλήθος χειμάρρων που καταλήγουν στους ποταμούς Νέστο, Κόσυνθο και Κομψάτο.
Χαρακτηριστικό είναι ότι σε μια μικρή σχετικά έκταση συναντά κανείς όλες τις ζώνες βλάστησης της Ευρώπης. Σχεδόν το 60% των ειδών της χλωρίδας της Ευρώπης απαντάται στη Ροδόπη που αποτελεί καταφύγιο για 211 σπάνια ή απειλούμενα είδη. Δεκαπέντε από αυτά είναι απομεινάρια της εποχής των παγετώνων και 50 ενδημικά της Ροδόπης.
Μεγάλη είναι η ποικιλότητα και για τα είδη της πανίδας που διαβιούν στην περιοχή, ενώ ανάμεσά τους συναντώνται και πολλά σπάνια είδη, όπως η αρκούδα, το ελάφι, το αγριόγιδο, ο αγριόκουρκος, ο αγριόγατος κ.ά.
Οι ακόλουθες έξι περιοχές της Ροδόπης εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000:
- Το δάσος σημύδας της Ροδόπης που είναι και το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του είδους
- Το παρθένο δάσος Κεντρικής Ροδόπης, που αποτελεί ένα αδιατάρακτο οικοσύστημα
- Το δάσος Φρακτού, που αποτελεί ένα αδιατάρακτο οικοσύστημα
- Την περιοχή Ελατιά, που είναι το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της δασικής πεύκης και της ερυθρελάτης
- Τις κορυφές του όρους Φαλακρό, όπου παρουσιάζεται μεγάλη συγκέντρωση ενδημικών και σπάνιων φυτών
- Την περιοχή Χαϊντού-Κούλα και τις γύρω κορυφές όπου υπάρχουν εμφανίζονται σπάνια πετρώματα και ιδιαίτεροι γεωλογικοί σχηματισμοί καθώς και το ενδημικό είδος της Βαλκανικής πεύκης που δεν απαντάται πουθενά αλλού. Η περιοχή ανακηρύχθηκε Μνημείο της Φύσης.
Μεγάλη είναι η ποικιλότητα και για τα είδη της πανίδας που διαβιούν στην περιοχή, ενώ ανάμεσά τους συναντώνται και πολλά σπάνια είδη, όπως η αρκούδα, το ελάφι, το αγριόγιδο, ο αγριόκουρκος, ο αγριόγατος κ.ά.
Οι ακόλουθες έξι περιοχές της Ροδόπης εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000:
- Το δάσος σημύδας της Ροδόπης που είναι και το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του είδους
- Το παρθένο δάσος Κεντρικής Ροδόπης, που αποτελεί ένα αδιατάρακτο οικοσύστημα
- Το δάσος Φρακτού, που αποτελεί ένα αδιατάρακτο οικοσύστημα
- Την περιοχή Ελατιά, που είναι το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της δασικής πεύκης και της ερυθρελάτης
- Τις κορυφές του όρους Φαλακρό, όπου παρουσιάζεται μεγάλη συγκέντρωση ενδημικών και σπάνιων φυτών
- Την περιοχή Χαϊντού-Κούλα και τις γύρω κορυφές όπου υπάρχουν εμφανίζονται σπάνια πετρώματα και ιδιαίτεροι γεωλογικοί σχηματισμοί καθώς και το ενδημικό είδος της Βαλκανικής πεύκης που δεν απαντάται πουθενά αλλού. Η περιοχή ανακηρύχθηκε Μνημείο της Φύσης.
