Διδασκαλία της γλώσσας που ομιλούν οι Πομάκοι της Θράκης

Η ιστορία της διδασκαλίας 

της γλώσσας των Πομάκων στην Ξάνθη

        Το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ), στα πλαίσια της πολιτιστικής του προσφοράς, και ειδικότερα στον τομέα ‘εκπαίδευση-επιμόρφωση’, οργάνωσε για πέντε χρόνια  μαθήματα Πομακικής Γλώσσας και γνωριμίας με τον πομακικό πολιτισμό.  Τα μαθήματα αυτά απευθύνονταν σε όλους τους πολίτες που ενδιαφέρονται  να γνωρίσουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Πομάκων της Θράκης.

      Παράλληλα με τα μαθήματα πομακικής γλώσσας, διοργανώθηκαν αφιερώματα σε επί μέρους θέματα με τη μορφή ειδικών εκδηλώσεων, όπως συναυλίες παραδοσιακής μουσικής, συζητήσεις, ομιλίες, προβολές, επισκέψεις, πεζοπορικές διαδρομές.

        Οι περιγραφόμενες δραστηριότητες αποτελούν για το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης μια συνέχεια δράσεων που ανέπτυξε κατά τα προηγούμενα χρόνια. Ειδικότερα για τους Πομάκους της Θράκης, το ΠΑΚΕΘΡΑ εξέδωσε το 1995 το έργο του Πέτρου Θεοχαρίδη: «Πομάκοι, οι μουσουλμάνοι της Ροδόπης», το οποίο θεωρείται σταθμός στη σχετική βιβλιογραφία και ακολούθησε η συμμετοχή του ΠΑΚΕΘΡΑ σε πρόγραμμα εκπαίδευσης Πομάκων οργανοπαικτών με σκοπό τη μουσική εκπαίδευση ατόμων  ηλικίας 20 έως 40 ετών πομακικής καταγωγής ώστε να αποκτήσουν επαγγελματικά προσόντα  λαϊκών οργανοπαικτών. Έγιναν επίσης από το ΠΑΚΕΘΡΑ και δύο σημαντικές εκδόσεις μουσικών cds με πομάκικα τραγούδια. Πιο συγκεκριμένα εκδόθηκαν οι δίσκοι: «Τραγούδια και σκοποί των Πομάκων της Θράκης από τα Κιμμέρια και τα Άσκυρα Ξάνθης» (2005) και «Πομάκικα τραγούδια από την ορεινή Ξάνθη με τη μοναδική φωνή της Νερμάν Μολλά» (2006).

       Η πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης να διδάξει τα πομακικά από το 2004 και επί σειρά ετών ήταν ιστορικής σημασίας. Μία γλώσσα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν άγραφη και προφορική έγινε αντικείμενο διδασκαλίας. Τα πομακικά διδάχθηκαν ως ξένη γλώσσα από Πομάκο δάσκαλο με φροντιστηριακά μαθήματα. Για τη διδασκαλία χρησιμοποιήθηκε το λατινικό αλφάβητο, προσαρμοσμένο στις φωνολογικές ιδιαιτερότητες της πομακικής. Εκτός από τα γλωσσικά μαθήματα, διοργανώθηκαν παράλληλα πολλές παράλληλες εκδηλώσεις (προβολές, μουσικές συναυλίες, ιστορικές διαλέξεις, βραδιές πομάκικης κουζίνας, πεζοπορικές διαδρομές). 

      Οι περισσότεροι σπουδαστές που παρακολούθησαν τα μαθήματα ήταν εκπαιδευτικοί που δίδασκαν στα πομακοχώρια. Έτσι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τη ζωντανή αυτή γλώσσα, όπως τη μιλούν οι Πομάκοι της ορεινής Ξάνθης. Πολλοί Πομάκοι συμμετείχαν ενεργά στα μαθήματα, και στις υπόλοιπες πολιτιστικές εκδηλώσεις του ΠΑΚΕΘΡΑ. 

            Η διδασκαλία της πομακικής στα σεμινάρια του ΠΑΚΕΘΡΑ έγινε με απόλυτο σεβασμό των τοπικών παραλλαγών της πομακικής από χωριό σε χωριό. Οι παραλλαγές αυτές καταδεικνύουν το γλωσσικό πλούτο της γλώσσας που μιλούν καθημερινά οι Πομάκοι της Θράκης και η ανάδειξή τους χρήζει περαιτέρω επιστημονικής μελέτης.

     

   Η πομακική γλώσσα είναι ένα παλαιοσλαβικό ιδίωμα με πολλές ομοιότητες με τις νοτιοσλαβικές γλώσσες (βουλγαρική, σερβική κλπ), αλλά και με στοιχεία της τουρκικής και της ελληνικής γλώσσας. Αποτελεί μία από τις πιο ζωντανές ολιγότερο ομιλούμενες γλώσσες της Ευρώπης και δεν μπορεί πλέον να θεωρείται άγραφη γλώσσα. Η καταγραφή της έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια σε σημαντικό βαθμό και μετά την έκδοση των Ελληνο-πομακικών Λεξικών, βιβλίων Γραμματικής και Συντακτικού, λαογραφικών κειμένων, τραγουδιών κλπ τώρα η πομακική γλώσσα έχει τη θέση της και στο διαδίκτυο.

       Επισημαίνεται ότι σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο σεβασμός απέναντι στις ολιγότερο ομιλούμενες μητρικές γλώσσες αποτελεί  θεμελιώδη αρχή. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες (Στρασβούργο - 1992) δίνει έμφαση στο σεβασμό της γλωσσικής ετερότητας. Τα κράτη-μέλη οφείλουν, σύμφωνα με αυτόν,  να λαμβάνουν μέτρα προστασίας  των διαφορετικών γλωσσών που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά μέσα στην επικράτειά τους. Η αναγνώριση των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών θεωρείται ως "έκφραση πολιτισμικού πλούτου" (άρθρο 7 παρ. 1). Καθορίζοντας δε την πολιτική τους ανάλογα με τις ανάγκες και επιθυμίες των γλωσσικών ομάδων, τα κράτη  πρέπει να απαλείψουν τις διακρίσεις-περιορισμούς που υπάρχουν σε βάρος κάποιων ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών και να προωθήσουν την αμοιβαία κατανόηση ανάμεσα στις γλωσσικές ομάδες μιας χώρας (άρθρο 7 παρ. 2-4).

      Σήμερα οι Πομάκοι γνωρίζουν ότι η γλώσσα τους είναι γραπτή, έχει τη δική της γραμματική, το δικό της συντακτικό και τα δικά της λεξικά. Η εμπειρία της διδασκαλίας της πομακικής απέδειξε ότι αποτελούσαν μυθεύματα οι θεωρίες ότι οι Πομάκοι δε μπορούν να διδαχθούν τη γλώσσα τους. Η πομακική έχει γραφή, είναι γλώσσα γραπτή και διδάσκεται.
    Τα μαθήματα πομακικής γλώσσας βασίστηκαν στην πεποίθηση ότι η μητρική γλώσσα αποτελεί στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Με τη διοργάνωση των μαθημάτων, το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης συνέβαλε στη διαπολιτισμική επικοινωνία των κατοίκων της Θράκης,  αλλά και στην ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς των κατοίκων της οροσειράς της Ροδόπης.

Κείμενα των μαθημάτων (με οπτικο-ακουστικό υλικό)

μπορείτε να βρείτε στους παρακάτω συνδέσμους:

Μάθημα 1^ο

Kak to zavót? – Πώς σε λένε;

http://pomakohoria.blogspot.com/2010/07/blog-post_01.html

Μάθημα 2^ο

 Náshono kóte – Η γάτα μας

http://pomakohoria.blogspot.com/2010/09/blog-post_13.html

Μάθημα 3^ο 

Dechyána igrót na gradínono - Τα παιδιά παίζουν στην αυλή

http://pomakohoria.blogspot.com/2010/11/blog-post.html

Μάθημα 4^ο

Faf dumá -  Στο σπίτι

http://pomakohoria.blogspot.com/2010/12/blog-post.html

Μάθημα 5^ο

Dve mómï na pótene – Δύο κορίτσια στο δρόμο

http://pomakohoria.blogspot.com/2011/01/5.html

Μάθημα 6^ο

KAMATNATA HANA – H ΟΜΟΡΦΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

http://pomakohoria.blogspot.com/2011/02/blog-post_21.html

Μάθημα 7^ο

Faf mechítene – Στο σχολείο

http://pomakohoria.blogspot.com/2011/02/blog-post_4986.html

Μάθημα 8^ο

Stára pishtélka – Η παλιά φλογέρα

http://pomakohoria.blogspot.com/2011/04/stara-pishtelka.html

Μάθημa 9^ο

Faf rábatono – Στη δουλειά

http://pomakohoria.blogspot.com/2011/04/faf-rabatono-9.html

Τα παραπάνω μαθήματα έχουν εκδοθεί σε βιβλίο με τίτλο:

UCHEM SO POMATSKO - Μαθήματα Πομακικής Γλώσσας.

 Έκδοση: Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης, Ξάνθη 2004.