Νερόμυλοι της ορεινής Ξάνθης
Νικόλαος Κόκκας
Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ.
© Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης
Στην προβιομηχανική περίοδο το βασικότερο προϊόν για τη διαβίωση του ανθρώπου ήταν το σιτάρι το οποίο μεταποιούνταν σχεδόν αποκλειστικά σε ψωμί. Καθώς οι χειρόμυλοι δεν επαρκούσαν στο άλεσμα, η χρήση των νερόμυλων ήταν απολύτως απαραίτητη. Έτσι, μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, αναφέρονταν 6.000 νερόμυλοι σε όλη την επικράτεια. Στην ορεινή περιοχή του Ν.Ξάνθης έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 60 νερόμυλοι από τους οποίους ελάχιστοι σήμερα βρίσκονται σε λειτουργία.
Όπως συμβαίνει σε όλη την Ελλάδα και στη Θράκη τα κτίσματα των μύλων είναι λιθόκτιστα (συνήθως ένας ορθογώνιος χώρος με πατάρι καμιά φορά για τη διανυκτέρευση του μυλωνά). Η κατασκευή της στέγης είναι προσαρμοσμένη στην τοπική αρχιτεκτονική με ξύλινη σκεπή σκεπασμένη με κεραμίδια ή σχιστολιθικές πλάκες. Στη μια άκρη του κτίσματος υπήρχε συνήθως ο αλεστικός μηχανισμός, ενώ στην άλλη περίμεναν οι πελάτες, γίνονταν οι συναλλαγές (παράδοση αλέσματος, παραλαβή αλευριού, ζύγισμα, πληρωμή) και η αποθήκευση.
Ο μηχανισμός του νερόμυλου είναι απλούστερος και ως προς την κατασκευή και ως προς τη λειτουργία από το αντίστοιχο του ανεμόμυλου και έχει καθιερωθεί η διαίρεσή του σε δύο μέρη: στο κινητικό που το αποτελούν η φτερωτή με τα εξαρτήματα λειτουργίας της και στο αλεστικό που περιλαμβάνει τις μυλόπετρες μαζί με τα εξαρτήματά τους.
Η κατασκευή της μυλόπετρας γίνονταν από ενιαία πέτρα προσεκτικά επιλεγμένη από συγκεκριμένα νταμάρια. Συνήθως η διάμετρος της μυλόπετρας είναι 1 μέτρο, το πάχος της 20-30 εκατοστά και το βάρος της μέχρι 400 κιλά. Για τη μεταφορά της μυλόπετρας από το νταμάρι χρησιμοποιούνταν ειδικά ξύλα που περνούσαν μέσα από την οπή της πέτρας. Στο κεντρικό τμήμα της, η μυλόπετρα έχει τραχιά επιφάνεια. Επειδή, όμως, με τη χρήση, η επιφάνεια αυτή λειαίνεται, ο μυλωνάς αναλαμβάνει να την πελεκάει πότε-πότε με το σφυρί του.
Ανάμεσα μας βοηθητικούς χώρους των νερόμυλων ήταν και η νεροτριβή, μια υπαίθρια συνήθως κατασκευή που χρησίμευε για την επεξεργασία μάλλινων υφαντών κατά το στάδιο μας κατασκευής μας ή για το ετήσιο πλύσιμό μας. Πρόκειται για ένα ανεστραμμένο κάδο σε σχήμα κόλουρου κώνου με το μεγαλύτερο τμήμα χωμένο μέσα στο έδαφος ώστε η πίεση του νερού να μη δημιουργεί κινδύνους ανοίγματος των τοιχωμάτων.
Μια άλλη συμπληρωματική κατασκευή ήταν το μαντάνι, ξύλινη μηχανή που χρησίμευε στην κατεργασία μάλλινων υφασμάτων με κτυπήματα ώστε να γίνουν συνεκτικά.
Η σημασία των νερόμυλων για την ανάπτυξη των ορεινών περιοχών σίγουρα δεν είναι η ίδια σε κάθε εποχή. Παλιότερα οι μύλοι συνδέονταν άρρηκτα με την καθημερινή ζωή των ορεινών οικισμών. Σήμερα μας ο ρόλος έχει μειωθεί καθώς από μας παλιούς νερόμυλους μας ορεινής Ξάνθης σήμερα μόνο πέντε αλέθουν. Οι περισσότεροι καταρρέουν ή μένουν εγκαταλειμμένοι σε αχρηστία.
Είναι βέβαιο ότι η ανάδειξη και προβολή των παραδοσιακών νερόμυλων μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό πόλο έλξης των επισκεπτών που θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα αυτή τη σημαντική πτυχή μας πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Στην ορεινή Ξάνθη μπορείτε να επισκεφθείτε τους νερόμυλους που λειτουργούν ακόμα στα χωριά: Ωραίον, Δημάριο, Πάχνη, Σάτρες, Καρυόφυτο.
ΠΗΓΗ: http://www.ipet.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=90&topic_id=50&level=3&belongs=41&area_id=38&lang=gr&hightlight=νερόμυλοι
